Tục chống gậy là gì?
Trong tang lễ truyền thống Việt Nam, tục chống gậy là nghi lễ dành cho người con khi cha hoặc mẹ qua đời. Khi nỗi đau mất mát quá lớn khiến hiếu tử không thể đứng vững, họ phải dùng gậy để chống đỡ cơ thể trong suốt thời gian tang, thể hiện lòng thương tiếc sâu sắc và hiếu nghĩa đối với người đã khuất. Gậy được gọi là “ai trượng”, còn nghi thức đi kèm mang tên “trượng khốc tang bồng” – nghĩa là chống gậy và khóc tang.
Khi nào phải chống gậy, khi nào không?
Theo nghi lễ cổ truyền Nho giáo, chống gậy có những quy định rõ ràng dựa trên thứ bậc và quan hệ huyết thống:
- Cha mất, mẹ còn: Con trai phải chống gậy (trượng kỳ), tức giữ gậy bên mình suốt thời gian để tang, thường là một năm.
- Mẹ mất, cha còn: Không cần chống gậy, vì người cha vẫn là trụ cột đại diện cho gia đình.
- Chồng mất: Nếu cha mẹ chồng đã mất, người vợ phải chống gậy suốt năm để tỏ lòng hiếu kính.
- Nếu cha mẹ chồng còn, người vợ không cần chống gậy, vì tang chủ là cha mẹ chồng.
Những quy định phải chống gậy phản ánh sâu sắc quan niệm tôn ti trật tự và đạo hiếu trong gia đình Việt Nam xưa.
Ý nghĩa tâm linh và xã hội của tục chống gậy
Tục chống gậy mang hai tầng ý nghĩa – vừa thực tế, vừa biểu tượng:
- Về thể chất: Gậy giúp người con giữ thăng bằng trong lúc đau buồn, yếu ớt vì mất người thân.
- Về tinh thần: Gậy là biểu tượng của lòng hiếu thảo, sự khiêm cung, và đạo nghĩa gia đình.
Chống gậy đi trước linh cữu hay trong lễ tế không chỉ biểu lộ sự đau xót mà còn nhắc nhở con cháu về nghĩa sinh thành, dưỡng dục.
Tục chống gậy thời xưa và ngày nay
Thời xưa, nghi thức tang lễ vô cùng nghiêm ngặt. Người con chịu tang ăn chay, mặc áo vải thô, đi chân đất, thậm chí không tắm giặt trong thời gian đầu để tỏ lòng thương tiếc. Gậy chống tang vì thế là vật không thể thiếu, giúp hiếu tử đi lại trong suốt tang kỳ. Ngày nay, tang lễ đã được giản lược và nhân văn hơn, nhiều nghi thức rườm rà được lược bỏ. Tuy nhiên, tục chống gậy vẫn được nhắc lại như một biểu tượng văn hóa, đôi khi xuất hiện trong tang lễ truyền thống hoặc các lễ tưởng niệm lớn, nhằm tái hiện tinh thần hiếu đạo của người xưa.
Tranh luận quanh duy trì tục chống gậy
Hiện có hai luồng ý kiến chính về bảo tồn tục chống gậy:
- Một số người cho rằng tục chống gậy rườm rà, hình thức, không còn phù hợp với nhịp sống hiện đại.
- Ngược lại, nhiều học giả và nhà nghiên cứu văn hóa lại cho rằng tục chống gậy cần được nhìn nhận như một giá trị đạo lý, thể hiện sâu sắc tư tưởng hiếu đạo trong Nho giáo.
Hiểu đúng ý nghĩa giúp chúng ta trân trọng nét đẹp tinh thần, thay vì đánh giá bằng tiêu chí thực dụng hay thẩm mỹ hiện đại.
Trong nhiều sách tang lễ cổ như Gia lễ, Văn tế cổ truyền, hay Lễ nghi Việt Nam, tục chống gậy được mô tả tỉ mỉ. Đặc biệt, một số tài liệu còn nhắc đến trưởng nam phải quỳ lạy, khóc tang, và thậm chí liếm nước rỉ từ áo quan – biểu trưng cho lòng hiếu thảo tuyệt đối. Những ghi chép cho thấy, đạo hiếu trong văn hóa Việt không chỉ là nghĩa vụ, mà còn là niềm tin linh thiêng gắn kết giữa người sống và người đã khuất.
