Tại một ngôi đình làng cổ thờ Thành Hoàng làng – Ngài Đô Úy thời Lý, húy là Cao Ma Lâu, có một bức hoành phi nổi bật đề bốn chữ “Ẩm Hà Tư Nguyên” (飲河思源) – nghĩa là “Uống nước nhớ nguồn”, gợi nhắc đạo lý tri ân tổ tiên, người khai sáng làng xã.
Dưới bức hoành là đôi câu đối trang trọng:
- “Công cao quảng đại từ bi Phật – Đức nhất thông minh chính trực Thần.”
Câu đối này ca ngợi đức độ của vị thần được thờ – vừa có tấm lòng từ bi của Phật, vừa có sự chính trực, minh triết của bậc Thần linh, biểu trưng cho sự hòa hợp giữa đạo Phật và tín ngưỡng thờ Thành Hoàng trong văn hóa Việt.
Điều đặc biệt ở ngôi đình này là hai pho tượng Hộ Pháp được đặt hai bên gian thờ, tạo nên sự uy nghiêm nhưng cũng gây nhiều ý kiến trái chiều. Thờ Thành Hoàng mà đặt Hộ Pháp – vốn là tượng thờ trong chùa – là sai lệch về nghi thức thờ tự, thể hiện sự “lộn xộn” và thiếu chuẩn mực.
Đây là hệ quả của việc phối thờ và tu bổ sau chiến tranh, khi các công trình tôn giáo bị tàn phá, nhiều nơi phải gộp thờ Phật, Thánh và Thần trong cùng một không gian.
Quê hương từng nghèo khó, do chiến tranh mà chùa, đình, miếu đều hư hại nên khi dựng lại đền, dân làng thờ “Tiền Phật, hậu Thành Hoàng”, bên tả thờ Thánh – như Sát Hải Đại Vương, bên hữu thờ Tam Tòa Thánh Mẫu. Người dân và khách hành hương vì lòng thành mà đến lễ bái, song đôi khi chưa hiểu rõ ý nghĩa của từng bậc tôn linh, khiến việc thờ cúng có phần lai tạp. Thậm chí, có người giữ chức trong ban quản lý đền nhưng thiếu hiểu biết về văn hóa tâm linh, dẫn đến việc bài trí thiếu chuẩn, khiến người am hiểu không khỏi băn khoăn thương tiếc cho sự linh thiêng và trang nghiêm vốn có của tiền nhân.
Dù còn nhiều ý kiến khác nhau, ngôi đình vẫn mang giá trị tinh thần lớn lao – là nơi gìn giữ ký ức làng xã, tưởng niệm bậc Thành Hoàng công đức. Bức hoành phi “Ẩm Hà Tư Nguyên” nhắc nhớ đạo lý sâu sắc của dân tộc, nhưng cũng là lời cảnh tỉnh nhẹ nhàng về việc hiểu đúng – làm đúng – gìn giữ đúng khi phục dựng di tích tâm linh: để những nơi thờ tự không chỉ là nơi cúng bái, mà còn là biểu tượng của văn hóa, tri thức và lòng hiếu nghĩa truyền đời.
