1. Giới thiệu
Trên một bức hoành phi được trùng tu lại, người hỏi nhận thấy dòng chữ Hán bị sơn đậm và nhoè, khiến việc đọc khó khăn. Sau khi đối chiếu và góp ý từ nhiều người am hiểu Hán Nôm, dòng chữ được xác định là:
- 乾元亨利貞 (Âm Hán – Việt: Càn Nguyên Hanh Lợi Trinh)
Vế đối bên kia, theo gợi ý từ truyền thống thư hoạ thờ tự, thường là:
- 富貴壽康寧
(Âm Hán – Việt: Phú Quý Thọ Khang Ninh)
Phía dưới còn có dòng nhỏ:
- 戊午年重修 – Mậu Ngọ niên trùng tu
→ Nghĩa là “Trùng tu vào năm Mậu Ngọ”.
2. Giải nghĩa nội dung chính
- 乾元亨利貞 – Càn Nguyên Hanh Lợi Trinh
Là bốn chữ mở đầu trong Kinh Dịch – quẻ Càn (乾卦), quẻ đầu tiên trong 64 quẻ, biểu tượng của Trời (Thiên đạo).
- Càn (乾): tượng trưng cho Trời, cho dương khí, sức sáng tạo, vững bền, cương kiện.
- Nguyên (元): khởi đầu, gốc rễ của mọi đức.
- Hanh (亨): hanh thông, thuận lợi, trôi chảy.
- Lợi (利): có lợi, mang đến kết quả tốt lành.
- Trinh (貞): chính trực, bền vững, kiên định.
Cụm bốn chữ này thể hiện triết lý căn bản của Đạo Trời và Đạo Người, rằng:
- “Trời vận hành mạnh mẽ, bền vững; người quân tử noi theo đó mà tự cường, chính trực, giữ đức, lập công.”
Khi khắc trên hoành phi, Càn Nguyên Hanh Lợi Trinh mang ý nghĩa:
- “Khởi đầu chính đạo, hành thông thuận lợi, kết quả tốt đẹp, đức bền vững dài lâu.”
Đây là lời răn dạy, cũng là lời chúc phúc lớn lao cho dòng họ, cho con cháu: học đạo Trời mà lập thân, lập nghiệp, giữ vững nề nếp chính trực, vươn lên không ngừng.
3. Vế đối thường gặp
- 富貴壽康寧 – Phú Quý Thọ Khang Ninh
Gồm năm đức lành mà con người mong cầu:
Giàu sang – Quý hiển – Sống lâu – Khỏe mạnh – Bình an.
Khi treo song song với Càn Nguyên Hanh Lợi Trinh, cặp hoành đối biểu thị đạo – phúc song hành:
- Một bên là đạo lý và phẩm chất (theo Kinh Dịch),
- Một bên là phúc lộc và an khang (theo nhân sinh).
4. Dòng niên hiệu
- 戊午年重修 – Mậu Ngọ niên trùng tu
→ “Tu sửa lại vào năm Mậu Ngọ.”
Tùy theo niên đại xác định, có thể tương ứng với một trong các năm Mậu Ngọ trong lịch triều (ví dụ: 1918, 1978, hoặc 1878 tùy bối cảnh di vật).
Cụm này thể hiện việc trùng tu, tôn tạo hoành phi hoặc kiến trúc thờ tự, lưu dấu thời điểm tu sửa để hậu nhân biết ơn và ghi nhớ công lao tiền nhân.
5. Dịch nghĩa tổng thể
“Trời vận hành mạnh mẽ, hanh thông lợi trinh – Đạo lớn bền lâu, phúc lộc thọ khang ninh.
Năm Mậu Ngọ tu tạo, lòng thành nối chí tiên linh, giữ mãi nếp nhà.”
