Câu đối thờ Bách thế bản chi - Ức niên từ hiếu là một đôi câu đối cổ được viết bằng chữ Hán, thường treo ở nhà thờ họ hoặc từ đường, với nội dung hoàn chỉnh là:
- 百世本支憑祖蔭
- 億年慈孝紹家風
Phiên âm:
- Bách thế bản chi bằng tổ ấm,
- Ức niên từ hiếu thiệu gia phong.
Giải nghĩa từng chữ
- Bách thế (百世): Trăm đời, chỉ sự lâu dài, trường tồn của dòng họ.
- Bản chi (本支): Gốc và nhánh – nghĩa là cội nguồn và con cháu trong tộc.
- Bằng tổ ấm (憑祖蔭): Nương nhờ bóng phúc tổ tiên; hưởng đức lành mà tổ tông để lại.
- Ức niên (億年): Muôn năm, chỉ sự lâu dài vô tận.
- Từ hiếu (慈孝): Lòng nhân từ và hiếu thảo; đức hạnh làm nền tảng đạo lý.
- Thiệu gia phong (紹家風): Tiếp nối nề nếp gia phong, kế thừa truyền thống tốt đẹp của tổ tiên.
Dịch nghĩa toàn câu
- Trăm đời con cháu nương bóng phúc tổ tiên,
- Muôn năm hiếu nghĩa nối tiếp nề nếp gia phong.
Giải thích ý nghĩa
Đôi câu đối ca ngợi đạo lý uống nước nhớ nguồn, đồng thời khẳng định sức sống lâu bền của dòng tộc.
- Vế thứ nhất nói về “gốc” – con cháu nhiều đời đều tồn tại và phát triển nhờ phúc đức tổ tiên để lại.
- Vế thứ hai nói về “ngọn” – hậu duệ phải biết kế thừa, giữ gìn truyền thống hiếu thảo và nhân nghĩa để gia phong mãi được tỏa sáng.
Hai câu kết hợp lại tạo nên một triết lý sống sâu sắc:
- “Có tổ tiên tích đức thì con cháu được hưởng phúc, có con cháu hiếu nghĩa thì tổ tông được vẻ vang.”
Ý nghĩa văn hóa
Đôi câu đối thường được chạm khắc trên hoành phi hoặc treo ở từ đường như một lời nhắc nhở con cháu:
- hãy luôn nhớ gốc rễ, sống nhân hậu, hiếu thuận và gìn giữ nề nếp gia phong.
- Đây là tinh thần cốt lõi của đạo lý Việt Nam – coi trọng chữ “Hiếu” và chữ “Đức”, giữ sự hòa thuận, nhân nghĩa trong mỗi gia đình, mỗi dòng họ.
