1. Ngai thờ là gì?
Bàn thờ Canh Nậu - Ngai thờ và khám thờ là hai vật phẩm quan trọng trong không gian thờ cúng tổ tiên, giữ vai trò vừa tượng trưng vừa tâm linh. Ngai thờ, còn gọi là ỷ thờ, là chiếc ghế cao nhất trên bàn thờ, tượng trưng cho vị trí ngự của tổ tiên, ông bà, nơi chứng giám và phù hộ cho con cháu. Ngai thờ thể hiện sự tôn kính và vị thế cao quý trong không gian thờ cúng, giống như “vị trí đầu dòng” cho những người đã khuất.
2. Khám thờ là gì?
Trong khi đó, khám thờ giống như một ngôi nhà thu nhỏ để vong linh trú ngụ, có cánh cửa đóng mở, tầng cửa võng trong ngoài, chương khám và mái che. Bài vị được đặt bên trong khám thờ, có thể khắc tên các cụ cao tằng tổ khảo hoặc cao tằng tổ tỷ, tượng trưng cho nơi vong linh ngự, trong khi ngai thờ tượng trưng cho chiếc ghế để tổ tiên ngự.
3. Ngai thờ dành cho ai?
Theo truyền thống, ngai thờ thường dành cho con trưởng hoặc người đứng đầu dòng họ, vì đây là vị trí cao nhất để thờ ông bà tổ tiên – những người lãnh đạo dòng tộc. Tuy nhiên, trong thực tế, nhiều con thứ gánh vác trách nhiệm của con trưởng vẫn có thể sử dụng ngai và khám thờ để báo đáp công ơn tổ tiên, do đó con thứ vẫn hoàn toàn có quyền thờ ngai và khám, đặc biệt khi thuộc trưởng ngành, trưởng chi hoặc đảm nhận việc cúng lễ chính trong dòng họ. Phong tục từng địa phương có thể khác nhau, nên việc sử dụng ngai thờ không chỉ phụ thuộc vào thứ tự con cái mà còn dựa trên trách nhiệm, vai trò và truyền thống gia đình.
4. Các loại ngai thờ
Ngai thờ hiện nay phổ biến hai loại. Ngai trụ có thiết kế ba trụ mỗi bên, nhẹ nhàng, thoáng, thường làm từ gỗ gụ, gỗ hương, sơn son thiếc vàng hoặc PU giữ màu gỗ tự nhiên. Ngai vách có ba vách đục chạm, cấu trúc khép kín, cầu kỳ hơn, ít phổ biến nhưng độc đáo. Giá ngai thờ dao động từ sáu đến mười lăm triệu đồng, tùy chất liệu và loại gỗ. Kích thước phổ biến của ngai thờ là một thước hoặc 1,2 thước, phù hợp với không gian phòng thờ và bàn thờ gia đình. Ngai trụ là loại phổ biến nhất nhờ thiết kế thoáng và phù hợp nhiều không gian thờ cúng.
5. Vị trí đặt bài vị trong ngai thờ
Bài vị thường đặt bên trong ngai thờ, tùy theo yêu cầu từng gia đình. Ví dụ, bài vị ghi chữ “Ông Thần Quán” được đặt trong ngai để thể hiện lòng thành kính và duy trì phong tục thờ cúng đúng truyền thống. Ngai thờ nên đặt ở vị trí cao nhất trên bàn thờ để thể hiện sự tôn kính, trong khi bài vị của người đứng đầu dòng họ đặt trên ngai, các bài vị khác đặt thấp hơn. Tùy theo phong tục, một số gia đình thờ cả ngai thờ và bài vị, một số chỉ thờ bài vị hoặc chỉ thờ ngai. Ngày xưa, quan niệm cho rằng chỉ con trưởng mới được sử dụng ngai thờ và khám thờ, nhưng ngày nay, con trưởng hay con thứ đều có thể thờ, miễn là có lòng thành hướng về tổ tiên, ông bà, các cụ. Ngai thờ có thể đặt bài vị hoặc bát hương, trong khi khám thờ dùng để đặt bài vị bên trong và sau đó đóng cánh cửa lại. Yếu tố quyết định giá trị tâm linh là sự thành tâm, chứ không phải vị trí hay thứ bậc của người thờ.
