Gia Lâm xưa vốn là một phần của tỉnh Bắc Ninh. Trong các thời kỳ phong kiến, ranh giới hành chính thay đổi nhiều lần; Gia Lâm thuộc phủ Thuận Thành, trấn Kinh Bắc. Sau này, khu vực được sáp nhập về Hà Nội để thuận tiện quản lý và phát triển đô thị. Vì vậy, văn hóa, tín ngưỡng, chữ Hán Nôm ở Gia Lâm vẫn mang đậm phong cách Kinh Bắc cổ, đặc trưng Bắc Ninh xưa.
Các đình làng ở Gia Lâm còn lưu giữ được di sản Hán Nôm không?
Trả lời: Nhiều đình làng ở Gia Lâm vẫn bảo tồn tốt văn bản cổ, bia đá, sắc phong, hoành phi, câu đối. Những chữ viết tay trên hoành phi hay sắc phong vẫn giữ nét thư pháp truyền thống, phản ánh tinh thần tôn nghiêm và nghệ thuật trong thờ tự dân gian.
Vì sao một số văn bản thờ tự lại bị cho là sai hoặc trình bày chưa đúng cổ pháp?
Trả lời: Một số văn bản Hán Nôm có câu chữ chưa chuẩn, dùng từ chưa chính xác hoặc bố cục sai. Ví dụ, câu “Duy bất ly Niên” có thể bị trình bày sai vị trí; cụm “Tuế thứ… niên” vốn dùng để ghi năm soạn văn tế, phải đặt về phía trái bài văn để cân đối. Văn phong, thư pháp và bố cục chữ Hán trong thờ cúng được xem trọng không kém phần nghi lễ.
“Phù Lưu” trong văn bản Hán Nôm có thể sai nghĩa không?
“Phù Lưu” là danh xưng địa phương cổ, chỉ xã hoặc thôn vùng Kinh Bắc, không mang nghĩa hành động. Trong quá trình sao chép qua các đời, chữ Hán dễ bị viết sai nét hoặc đọc lẫn âm, dẫn đến hiểu sai nghĩa. Khi phục dựng hoặc khắc văn tế, cần đối chiếu bản gốc để đảm bảo chuẩn xác Hán Nôm học thuật.
Thành Hoàng được thờ ở các đình làng Gia Lâm là ai?
Nhiều đình ở Gia Lâm thờ các vị thần dòng Trần, tức tướng lĩnh hoặc danh nhân thời nhà Trần có công với dân, nước. Ngoài ra, còn thờ thần bản thổ, những người khai canh lập làng, phù hộ dân làng an cư lạc nghiệp. Đây thể hiện lòng biết ơn và niềm tự hào với tiền nhân.
Cụm từ “Nội hương ngoại dã” trong văn tế nghĩa là gì?
“Nội hương” là dân bản địa, sinh sống trong làng; “Ngoại dã” là khách thập phương hoặc người ngoài vùng. Cụm từ thể hiện tính bao dung và đoàn kết trong nghi lễ làng xã Việt, khi cả dân bản địa và khách phương xa đều được mời tham dự tế lễ và cúng tiến.
Các yếu tố nào được xem là “chuẩn cổ” trong trình bày văn bản Hán Nôm?
Một văn bản Hán Nôm chuẩn cổ phải có:
- Chữ viết chân phương hoặc hành thư, không pha tạp hiện đại.
- Cấu trúc mở – thân – kết rõ ràng, ghi năm tháng, người soạn, người cúng, tên làng.
- Các cụm từ như “Cẩn cốc”, “Duy niên”, “Tuế thứ…” đặt đúng vị trí truyền thống.
- Văn phong nghiêm trang, không dùng từ đời thường hoặc sai cổ ngữ.
Bảo tồn văn bản Hán Nôm ở Gia Lâm có ý nghĩa gì trong hiện đại?
Bia, bài vị và văn tế cổ là tư liệu sống ghi lại ngôn ngữ, lịch sử, phong tục và văn hóa làng Việt. Đọc hiểu, phục dựng và biên dịch văn bản Hán Nôm ở Gia Lâm giúp:
Người dân hiểu rõ nguồn cội địa phương.
Gìn giữ bản sắc văn hóa Kinh Bắc – Thăng Long ngàn năm văn hiến. Dù một số bản còn sai sót, giá trị bảo tồn vẫn vô cùng lớn.
