Trên nhiều bài vị, thần vị hoặc hoành phi trong đình, đền, nhà thờ họ, chùa, ta thường bắt gặp ba dấu chấm hoặc ba vòng tròn nhỏ khắc phía trên phần chữ chính. Tuy là chi tiết nhỏ, nhưng ba dấu ấy lại mang nhiều ý nghĩa biểu tượng sâu sắc, gắn liền với triết lý tín ngưỡng dân gian Việt Nam và sự giao hòa giữa Nho – Phật – Lão.
- Trước hết, trong Đạo giáo, ba chấm thường được gọi là “Tam Quang” (三光), tượng trưng cho Nhật, Nguyệt, Tinh – tức là mặt trời, mặt trăng và các vì sao. Đây là ba nguồn sáng lớn nhất của vũ trụ, biểu thị quyền năng chiếu soi và bảo hộ của chư thần. Khi đặt lên thần vị (bài vị thờ Thành hoàng, phúc thần), ba dấu này thể hiện sức mạnh linh thiêng của vị thần được thờ, người có khả năng soi sáng, bảo hộ dân làng như ánh sáng của Tam Quang trên trời.
- Trong Phật giáo, ba chấm hoặc ba vòng tròn lại được hiểu là biểu tượng của Tam Bảo (三寶) – Phật, Pháp, Tăng. Đây là ba ngôi báu mà người Phật tử nương tựa, tượng trưng cho ánh sáng giác ngộ và lòng từ bi. Vì thế, khi khắc trên bài vị tổ tiên, ba dấu này mang nghĩa cầu nguyện cho hương linh được Tam Bảo độ trì, sớm siêu sinh tịnh độ, được an vui nơi cửa Phật.
- Một số vùng, nhất là ở Bắc Bộ, người dân chịu ảnh hưởng của tín ngưỡng dân gian và Đạo Mẫu, coi ba dấu ấy là biểu tượng của Tam Tòa Thánh Mẫu – Mẫu Thượng Thiên, Mẫu Thượng Ngàn và Mẫu Thoải – những vị nữ thần chủ quản ba cõi Trời, Rừng và Nước. Còn trong Đạo Nho và Lão giáo, chúng lại được hiểu như Tam Tinh Cao Chiếu – ba ngôi sao cát tường Phúc – Lộc – Thọ hay Nhật – Nguyệt – Bắc Đẩu, tượng trưng cho ánh sáng, vận mệnh và sự trường tồn.
Vì thế, ba dấu chấm tuy giống nhau về hình thức nhưng lại đa nghĩa tùy theo ngữ cảnh thờ tự:
- Nếu khắc trên thần vị được sắc phong – đó là Tam Quang, biểu trưng cho thiên đạo soi chiếu.
- Nếu trên bài vị tổ tiên – đó là Tam Bảo, biểu trưng cho lòng hướng Phật và sự che chở của nhà Phật.
- Nếu trong điện thờ Mẫu – là Tam Tòa Thánh Mẫu, biểu tượng cho âm linh, cội nguồn sinh dưỡng.
- Còn trong nghĩa lý Nho – Lão – là Tam Tinh tượng trưng cho ánh sáng, phúc thọ và sự hưng thịnh.
3 dấu chấm như phần “mái nhà” tượng trưng cho che chở linh vị, tránh để hương linh bị “phơi” ngoài nắng mưa – đó là cách hiểu mang tính dân gian, giàu hình ảnh. Tuy nhiên, trong chiều sâu văn hóa, ba dấu chấm không chỉ là trang trí, mà là dấu ấn linh thiêng – biểu tượng của vũ trụ, ánh sáng, và sự bảo hộ thiêng liêng dành cho người được thờ.
3 chấm nhỏ trên bài vị là biểu tượng của sự quang minh, che chở và cát tường, thể hiện lòng thành kính của người hậu thế với thần linh hay tiên tổ. Dù theo đạo nào – Phật, Nho, Lão hay Mẫu – ý nghĩa cuối cùng vẫn quy về một điểm chung: tôn kính nguồn cội, cầu phúc an lành và hướng về ánh sáng của chân – thiện – mỹ.
