Tư liệu xưa về thờ cúng ở Việt Nam có ghi chép gì liên quan đến cái giá gương thờ không?
Khi tìm hiểu về tín ngưỡng và phong tục thờ cúng Việt Nam trong các tư liệu cổ, có thể thấy rằng nhiều ghi chép từ thời phong kiến đã nhắc đến vật dụng tương tự cái giá gương thờ. Trong đó, tác phẩm “Hải Nam Tạp Trước” của Thái Đình Lan, một tiến sĩ thời Thanh triều, là một nguồn tư liệu hiếm hoi có liên quan. Trong bản ký sự, Thái Đình Lan kể lại thời gian ông lưu lạc ở Việt Nam và mô tả đời sống sinh hoạt, tập tục của người dân dưới triều vua Minh Mạng. Ở một đoạn ngắn, ông gián tiếp nhắc đến người Việt dùng giá gương thờ trong phong tục thờ tự, như một phần của nghi lễ dân gian, thể hiện sự tôn kính với tổ tiên và các vị thần linh được thờ trong nhà.
Bản Hải Nam Tạp Trước có dễ tìm không?
Bản Hải Nam Tạp Trước hiện không phổ biến đại trà nhưng có thể tìm thấy bản dịch qua các thư viện số, hoặc trong các nguồn tư liệu nghiên cứu về văn hóa Việt Nam và Trung Hoa thời cận đại. Một số học giả và người sưu tầm tư liệu cho biết có thể truy cập bản sao hoặc bản dịch tại các kho lưu trữ văn hóa, nơi lưu giữ các ký sự cổ liên quan đến Việt Nam. Trong các ghi chép, tác giả mô tả rõ thờ thần linh trong nhà và thờ thần linh ngoài sân, ví dụ như thờ Cửu Thiên Huyền Nữ, phản ánh một hệ thống tín ngưỡng đa tầng, vừa mang yếu tố dân gian, vừa gắn với văn hóa thờ tự bản địa.
Thờ thần linh ngoài trời có đúng không?
Theo Thái Đình Lan, thờ thần linh ngoài sân hoặc dưới gốc cây hương là một phong tục thực tế trong nhiều gia đình Việt xưa. Ông so sánh tập tục với thờ Thổ địa công ở Phúc Kiến (Trung Quốc), cho rằng cả hai đều thể hiện tinh thần tôn trọng các vị thần cai quản đất đai, cây cối, và thiên nhiên. Từ góc nhìn dân gian, lập bàn thờ hoặc cây hương ngoài trời là cách người Việt xưa gửi gắm lòng thành đến thần linh bản thổ, đồng thời tách biệt nơi thờ trong nhà (thờ tổ tiên) và ngoài trời (thờ thiên thần, thổ thần).
Thờ cúng tổ tiên và gia đình được thực hiện ra sao?
Theo các ghi chép trong Hải Nam Tạp Trước, hệ thống thờ cúng ở Việt Nam được chia làm ba nhóm chính: thờ thần linh của cộng đồng (tại đền, miếu, đình làng), thờ thần linh gia đình và tổ tiên (trong nhà), và thờ thần linh ngoài trời (tại sân hoặc dưới cây hương). Trong các nghi lễ gia tộc, thờ tổ tiên được xem là bắt buộc, và đặc biệt chú trọng đến thờ cả cha mẹ của người vợ, thể hiện đạo nghĩa “kính lão, trọng hiền”. Ở nhiều gia đình xưa, không nhất thiết phải lập bài vị riêng, chỉ cần viết thơ đối hoặc ghi huý hiệu tổ tiên dán trên vách nhà, kèm theo bát hương để biểu trưng cho linh vị. Ngoài ra, các ghi chép thế kỷ 18 cũng cho thấy tục ghi rõ ngày giỗ, nơi an táng và tên hiệu của tổ tiên, thể hiện sự cẩn trọng và chu đáo trong tín ngưỡng thờ tự.
Tục lệ thờ cha mẹ đẻ của con gái đã lấy chồng như thế nào?
Theo ghi chép của Thái Đình Lan, người con gái sau khi xuất giá vẫn có thể thờ vọng cha mẹ đẻ tại nhà chồng. Tuy nhiên, không yêu cầu lập bài vị riêng mà chỉ cần dành một ban thờ nhỏ hoặc một vị trí tách biệt để dâng hương tưởng nhớ cho thấy đạo hiếu của người Việt xưa vượt qua cả ranh giới gia tộc, khi con gái dù đã đi lấy chồng vẫn giữ được quyền và bổn phận thờ cha mẹ ruột, phản ánh nét đẹp nhân văn trong văn hóa gia đình truyền thống.
Giá gương thờ đóng vai trò gì trong các tục thờ ?
Mặc dù Hải Nam Tạp Trước không mô tả chi tiết hình dáng hay cấu trúc của giá gương thờ, nhưng qua ngữ cảnh có thể thấy đây là một vật dụng thờ tự quan trọng trong không gian thờ tổ tiên. Cái giá gương thờ được cho là dụng cụ để đặt linh vị, ảnh hoặc phó ý trong nghi lễ tế lễ, biểu trưng cho sự hiện diện linh thiêng của tổ tiên trong gia đình phản ánh tính trang nghiêm và tinh thần tôn kính của người Việt đối với thần linh và tổ tiên, đồng thời cho thấy sự kết hợp giữa tín ngưỡng dân gian và nghi thức lễ giáo thời phong kiến. Dù chỉ được nhắc gián tiếp, nhưng qua những ghi chép của Thái Đình Lan, có thể khẳng định rằng giá gương thờ là một phần không thể thiếu trong văn hóa thờ cúng truyền thống Việt Nam thời Minh Mạng, góp phần minh chứng cho tính liên tục và sâu sắc của đạo thờ tổ tiên trong đời sống người Việt xưa.
