Những ngôi nhà nền đất Bắc Bộ cổ như ở Quốc Oai vẫn được xem là kiến trúc truyền thống nguyên bản, giữ được hình thái ban đầu và chưa qua cải tạo bằng gạch hay xi măng. Trong bối cảnh đô thị hóa mạnh, một ngôi nhà vẫn còn giữ bức bàn, cửa võng, nền đất nện là rất hiếm, mang giá trị đặc biệt về văn hóa – lịch sử – dân gian.
Đặc điểm nổi bật của nhà nền đất cổ
Nhà nền đất được làm bằng đất nện kỹ, giúp mát về mùa hè, ấm về mùa đông. Cửa bức bàn – kiểu cửa gỗ lớn có thể tháo lắp linh hoạt – vừa chắn gió vừa tạo không gian riêng tư. Phần bức bàn và cửa võng thường được chạm khắc tinh xảo, thể hiện trình độ thủ công cao của nghệ nhân xưa. Vật liệu chủ yếu gồm gỗ, đất, rơm, tre nứa, tất cả đều là chất liệu tự nhiên, mang tính bền vững và gần gũi với môi trường. Nền nhà thường không lát gạch, không tráng xi măng, giúp giữ nguyên vẻ mộc mạc và hồn xưa của ngôi nhà Bắc Bộ.
Những ngôi nhà nền đất còn lại ở đâu?
Một số ngôi nhà nền đất cổ vẫn còn tồn tại ở Quốc Oai (Hà Nội), Hà Nam, Nam Định, Bắc Ninh, và rải rác tại các vùng trung du cũ. Tuy nhiên, phần lớn đã bỏ hoang hoặc chỉ dùng tạm, do điều kiện sinh hoạt hiện đại không còn phù hợp. Một số gia đình có gốc dòng họ lâu đời vẫn giữ lại để bảo tồn nếp sống và di sản kiến trúc truyền thống, xem đó như kỷ vật của tổ tiên.
Nền đất dễ ẩm thấp, khó vệ sinh trong mùa mưa và bám bụi nếu không được quét dọn thường xuyên. Tuy nhiên, xưa kia người dân thường đóng hạt trám hoặc trải chiếu cói lên nền để khắc phục, vừa tăng độ bền vừa tạo vẻ ấm cúng. Với cách chăm sóc phù hợp, nền đất vẫn có thể giữ được nhiều năm mà không hỏng.
Nhà nền đất Bắc Bộ không chỉ là công trình kiến trúc mà còn là ký ức văn hóa sống. Nó thể hiện cách ứng xử hài hòa của con người với thiên nhiên, sự tinh tế trong xây dựng thủ công và nếp sống giản dị của người Việt xưa. Những ngôi nhà còn nguyên nền đất, bức bàn và vì kèo gỗ trở thành di sản quý, cần được nghiên cứu, phục dựng và bảo tồn như một phần của ký ức làng quê Bắc Bộ.
