NGHI THỨC HẦU ĐỒNG: CÁC NGUYÊN TẮC VÀ TRÌNH TỰ THỰC HIỆN

1. Giới thiệu chung về hầu đồng

Hầu đồng là một nghi lễ quan trọng trong tín ngưỡng thờ Mẫu Tam Phủ, Tứ Phủ của người Việt. Mỗi nghi lễ hầu đồng gồm nhiều tiết lễ, được tổ chức theo trình tự nghiêm ngặt. Dù có sự khác biệt về phong tục từng vùng, nghi lễ HẦU ĐỒNG vẫn có những nguyên tắc chung cần tuân thủ.

2. Các dịp tổ chức nghi lễ hầu đồng

Các buổi hầu đồng thường diễn ra vào những dịp sau:

Kỳ Hầu	Thời gian (Âm lịch)	Mục đích
Hầu Thượng Nguyên	Tháng Giêng	Cầu an đầu năm
Hầu vào Hè	Tháng Tư	Cầu mát, tránh ôn dịch
Hầu ra Hè	Tháng Bảy	Cầu khang thái, bình an
Hầu Tất Niên	Cuối năm	Lễ tạ Thánh Phật cuối năm

Dịp đặc biệt	Ngày (Âm lịch)	Mục đích
Rằm tháng Hai	15 tháng Hai	Hầu Thánh Mẫu Thượng Ngàn
20 tháng Tám	20 tháng Tám	Hầu Đức Thánh Trần
12 tháng Chạp	12 tháng Chạp	Tiệc Mẫu Tuyên Quang
15 tháng Hai	15 tháng Hai	Tiệc Mẫu Sòng Sơn
Mùng 10 tháng Ba	Mùng 10 tháng Ba	Hóa nhật Mẫu Phủ Dầy

Ngoài ra còn có các vấn hầu đột xuất: Trình đồng, mở phủ, lập điện, khánh tạ, cúng lễ trước/sau đám cưới, ma chay...

3. Chuẩn bị trước một vấn hầu

Việc chuẩn bị kỹ càng là điều kiện tiên quyết để vấn hầu diễn ra viên mãn.

Các bước chuẩn bị bao gồm:

Bước chuẩn bị	Chi tiết
Chọn ngày giờ tốt	Lựa chọn ngày giờ tốt để hầu Thánh, tránh ngày xấu.
Xin cung hầu, dâng lễ tại các đền	Thực hiện lễ cúng tại các đền định hầu và chốn tổ.
Thống nhất công việc với nhà đền	Liên hệ và thống nhất với nhà đền về các thủ tục, nghi lễ.
Mời đồng thầy, thầy pháp, cung văn, bạn bè	Mời thầy, cung văn, bạn bè tham dự và thông báo địa điểm, thời gian.
Sắp khăn áo và chuẩn bị đạo cụ	Chuẩn bị khăn áo cho từng giá hầu, đạo cụ cần thiết, và xe cộ nếu đi xa.
Mua sắm lễ vật	Mua lễ chay, lễ mặn, hoa quả, vàng mã, lộc, và bàn tiệc cho buổi lễ.

Kiêng kỵ trước khi hầu	Chi tiết
Không gần gũi với người khác giới	Tránh tiếp xúc gần gũi với người khác giới trước khi hầu Thánh.
Ăn chay, tắm rửa bằng nước lá thơm	Ăn chay và tắm bằng nước lá thơm để thanh tẩy cơ thể trước buổi lễ.
Giữ thân thể thanh sạch, mặc đồ mới	Mặc đồ mới, giữ gìn thân thể sạch sẽ, tươm tất để tham gia lễ hầu.

4. Trình tự các bước trong một vấn hầu

Bước chuẩn bị trước khi hầu	Chi tiết
Pháp sư thỉnh Phật Thánh	Pháp sư thực hiện nghi lễ thỉnh Phật Thánh để bắt đầu buổi hầu.
Chuẩn bị đầy đủ các lễ vật	Mua sắm lễ vật đầy đủ, bao gồm hoa quả, vàng mã, và các món lễ vật cần thiết.
Mời đồng đền, thầy pháp, thủ nhang và bạn đạo	Mời các thầy, đồng đền, thủ nhang và bạn đạo tham dự lễ.
Kiểm tra lại mọi lễ nghi và đạo cụ cần thiết	Đảm bảo mọi lễ nghi và đạo cụ (như sập, khăn phủ, đèn đuốc, nhang…) đều sẵn sàng.

Bắt đầu hầu đồng	Chi tiết
Bước lên sập, phủ khăn hầu	Thực hiện nghi thức bước lên sập và phủ khăn để bắt đầu lễ hầu.
Tân đồng cần có đồng thầy đi cùng nếu hầu lần đầu	Tân đồng cần sự hướng dẫn của đồng thầy khi lần đầu hầu đồng.
Hầu theo trình tự	Trình tự hầu đồng:
	1. Tam Tòa Thánh Mẫu
	2. Ngũ Vị Tôn Quan
	3. Tứ Phủ Chầu Bà
	4. Quan Hoàng
	5. Thánh Cô
	6. Thánh Cậu
Chỉ mở khăn phủ diện từ các giá sau Tam Tòa	Sau Tam Tòa Thánh Mẫu mới mở khăn phủ diện cho các giá tiếp theo.
Một vấn hầu thường hầu khoảng 19–20 giá đại diện	Mỗi buổi hầu đồng thường có 19–20 giá đại diện các thần linh.

5. Những nghi thức cần có trong khi hầu

Nghi thức và Hành động	Chi tiết
Ra tay dấu – Xe giá – Tung khăn – Hồi Dương Ngự Đồng
Thánh nam	Ra tay trái để báo hiệu cho cung văn.
Thánh nữ	Ra tay phải để báo hiệu cho cung văn.
Các giá số 5, 10	Phải ra cả hai tay để báo hiệu.
Dấu tay	Báo hiệu cho cung văn để dâng đúng văn và y phục.
Hành lễ
Thánh nam	Dùng khăn tấu hương, quỳ gối ba lần.
Thánh nữ	Dùng quạt và hương quỳ lễ.
Tất cả	Cần thể hiện sự trang nghiêm và thanh tịnh trong từng động tác.
Vũ đạo trong hầu đồng
Các đạo cụ sử dụng	Kiếm, cờ, đao, quạt, múa mồi, v.v.
Lưu ý về đạo cụ	Tuyệt đối không quay lưng vào bàn thờ hoặc hướng đạo cụ vào nơi thờ.
Thánh nam	Đặc trưng với uy nghi, mạnh mẽ nhưng không thô lỗ.
Thánh nữ	Đặc trưng với duyên dáng, nhẹ nhàng nhưng không dung tục.
Ngự đồng – Ban phúc
Sau hành lễ	Thánh tọa ngự, thưởng trà, nghe văn đàn.
Chuyển lời phán, ban phúc, phát lộc	Ban phúc, phát lộc từ các vị cao xuống theo thứ tự.
Quy trình phát lộc	Tránh lộn xộn, cần có người nắm nghi lễ đứng phát lộc một cách trật tự.

6. Kết thúc vấn hầu và lễ tạ

Nghi thức và Hành động	Chi tiết
Xe giá hồi cung
Cách thực hiện	Xe giá được thực hiện bằng cách tung khăn hoặc che quạt.
Chuyển sang giá tiếp theo	Sau khi xe giá hồi cung, vái tạ để chuyển sang giá tiếp theo.
Kết thúc buổi hầu đồng
Cúng tạ Thánh	Cúng tạ Thánh sau khi kết thúc buổi hầu đồng.
Lễ sám hối	Lễ sám hối có thể thực hiện ngay hoặc sau 3 ngày kể từ buổi hầu đồng.
Tặng lộc khách mời	Cảm ơn và tặng lộc cho khách mời, thầy pháp, cung văn.
Tiễn khách	Tiễn khách trong không khí vui vẻ, hài hòa âm dương, tạo không gian thanh tịnh.

7. [Âm nhạc] trong nghi lễ hầu đồng

Âm nhạc đóng vai trò vô cùng quan trọng trong nghi thức hầu đồng. Đây không chỉ là yếu tố hỗ trợ mà còn là phương tiện giao tiếp giữa con người và Thánh linh.

Các yếu tố âm nhạc gồm:

Nội dung	Chi tiết
Hát văn – chầu văn	Dẫn dắt toàn bộ nghi thức, theo đúng giá hầu.
Nhạc cụ truyền thống	Trống, phách, đàn nguyệt, đàn nhị, và các nhạc cụ khác để tạo nhịp và không khí cho nghi lễ.
Tính biểu cảm cao	Âm nhạc trong hát văn truyền cảm xúc, dẫn lối cho các giá Thánh ngự về, làm tăng thêm sự linh thiêng cho nghi lễ.
Vai trò của người cung văn	Người cung văn cần có kinh nghiệm, thuộc lời văn, nhạy bén với tay dấu của đồng. Họ giúp điều khiển không khí lễ hội và gắn kết nghi thức với tâm linh.