Ai có quyền thờ cúng tổ tiên trong gia đình?
Cốt yếu là chữ tâm và chữ hiếu. Dù là con trưởng hay con thứ, ai có lòng thành với cha mẹ và tổ tông đều có thể thờ cúng. Ngày nay, quan niệm về vai vế trong gia đình đã khác xưa, nên mọi gia đình hoàn toàn có thể sắm đồ thờ để thờ tổ tiên mà không bị hạn chế bởi địa vị trong gia tộc. Con thứ không bị hạn chế tuyệt đối trong việc sắm ngai thờ hay khám thờ. Nếu có điều kiện, con thứ vẫn có thể thờ ngai thờ, nhưng theo truyền thống xưa, con thứ chỉ cần thờ giá gương hoặc khám thờ để tôn trọng bề trên. Cách này vừa đảm bảo phong tục vừa thể hiện lòng thành kính.
Ngai thờ, ỷ thờ và khám thờ khác nhau thế nào?
Ngai thờ thường dành cho gia đình trưởng, tượng trưng cho ghế của tổ tiên, thể hiện vị trí cao nhất. Ỷ thờ thường dành cho con thứ, tượng trưng cho chỗ ngồi phụ trợ, hợp lý về vai vế. Khám thờ dùng để thờ tại tư gia hoặc nhà thờ chi, có thể sắm cho con thứ, vừa hài hòa vừa trang nghiêm. Người xưa quan niệm “Kim chỉ có đầu, tằm tơ có mối”, nghĩa là nhà trưởng thờ ngai hoặc ỷ, nhà con thứ thờ giá gương hoặc khám, đảm bảo tôn ti trong gia tộc.
Bàn thờ ở nhà thường dân nên sắm gì?
Nhà thường dân không cần sắm đầy đủ đồ thờ như nhà giàu. Một bộ đồ thờ cơ bản gồm bát hương, đèn nến, bình hoa, mâm quì, mâm bồng, cỗ-đài rượu, hộp trầu, đài nước… Vật liệu có thể là đồng, thiếc, gỗ hoặc sơn son thiếp vàng tùy điều kiện kinh tế. Điều quan trọng là lòng thành và sự trang nghiêm trong thờ cúng.
Khi nào cần lập bàn thờ vọng?
Bàn thờ vọng thường lập cho những người sống xa quê, không có điều kiện về nhà con trai trưởng dịp giỗ Tết. Ngày xưa, bàn thờ vọng chưa phổ biến vì mọi người chủ yếu sống tại quê hương. Ngày nay, nếu con trưởng mất hoặc sống xa, con thứ có thể lập bàn thờ riêng để duy trì mạch nguồn gia tộc.
Cách bố trí bát hương và bài vị đúng chuẩn?
Bát hương đặt chính giữa, chọn loại bền và có kích thước vừa phải. Bài vị của trưởng tộc thờ khắc hoặc viết tên cụ khởi tổ; các vị khác cấp thấp hơn ghi trong gia phả. Thông tin trên bài vị bao gồm tên húy, tên hiệu, ngày sinh và ngày mất. Trong trường hợp không muốn liệt kê chi tiết từng cụ, Cửu Huyền Thất Tổ vẫn được sử dụng và hợp lý về mặt tín ngưỡng.
Ngày nay, quan niệm về lễ nghi thờ cúng linh hoạt hơn xưa. Nếu gia đình đủ điều kiện, có thể sắm ngai, khám, hoành phi, câu đối trang nghiêm. Nếu không gian hạn chế hoặc là con thứ, thờ ỷ hoặc giá gương vẫn hợp lý. Lòng thành và chữ hiếu mới là cốt lõi của mọi nghi lễ.
Ngày nay, gia đình có thể thờ cúng linh hoạt ra sao?
Đồ thờ nên tôn trọng truyền thống, không mua bán bừa bãi. Đèn nến, bát hương, bình hoa nên đặt cân đối và dễ bảo quản. Đồ thờ càng trang trọng càng nên đảm bảo lâu dài, phục vụ nhiều thế hệ. Người có điều kiện có thể treo hoành phi, khảm trai, câu đối đôi bên bàn thờ để tăng tính trang nghiêm. Dù là trưởng hay thứ, dù sắm ngai, ỷ hay khám, điều quan trọng nhất là tấm lòng thành, chữ hiếu và sự kính trọng tổ tiên. Thờ cúng xuất phát từ tâm, không phải vì hình thức hay tiền bạc. Nguyên tắc này giúp gia đình bình an, dòng họ bền vững và tín ngưỡng được duy trì qua nhiều thế hệ.
