Người Công giáo Việt Nam và thờ cúng tổ tiên hiện nay

Thờ cúng ông bà tổ tiên của người Công giáo 

Thờ cúng ông bà tổ tiên của người Công giáo và những người theo các tôn giáo khác. Thực tế, người Công giáo vẫn rất coi trọng thảo kính cha mẹ và tưởng nhớ ông bà tổ tiên nhưng cách thức thể hiện lòng kính trọng có sự khác biệt so với các tôn giáo khác.

Như vậy, hình thức thờ cúng ông bà tổ tiên của người Công giáo có sự khác biệt, nhưng tinh thần thảo kính ông bà tổ tiên trong cộng đồng Công giáo vẫn rất mạnh mẽ và không làm mất đi giá trị văn hóa và truyền thống gia đình. Cũng chính vì thế, lấy chồng hay vợ là người Công giáo không có nghĩa là không thể thờ cúng ông bà tổ tiên. 

1. Tín ngưỡng cổ truyền của người Việt trước khi có tôn giáo

Trước khi các tôn giáo được du nhập vào Việt Nam, người Việt cổ đã có cho mình những tín ngưỡng riêng từ xa xưa. Tổ tiên chúng ta sống dựa nhiều vào thiên nhiên nên thường thờ các vị thần liên quan đến những yếu tố tự nhiên gần gũi, như thần đá, thần cây, sau đó là thần sông, thần biển.  

2. Vị trí địa lý và sự du nhập của Kitô giáo

Việt Nam nằm ở vị trí ngã ba giao thương của châu Á, vì thế rất dễ tiếp nhận những tư tưởng tôn giáo từ thế giới. Trong số các tôn giáo được du nhập, Kitô giáo là một trong những tôn giáo đến muộn, mãi đến đầu thế kỷ 16 mới có những giáo sĩ phương Tây đầu tiên đến Việt Nam theo các thuyền buôn châu Âu. Thời điểm đó, nước ta danh nghĩa dưới triều vua Lê nhưng đã chia làm hai: Đàng Ngoài và Đàng Trong, với sự tranh chấp giữa Chúa Trịnh và Chúa Nguyễn.  

3. Mốc lịch sử truyền bá Công giáo vào Việt Nam

Dưới triều vua Lê Trang Tông (Long Nguyên Hoàng, đời thứ ba), một tu sĩ tên là Uniq đã từ đường biển vào truyền đạo Kitô tại Ninh Cường và làng Yên Tử (huyện Giao Thủy, nay thuộc tỉnh Nam Định). Theo sử liệu, năm 1533 được lấy làm mốc đánh dấu việc truyền bá đạo Công giáo vào Việt Nam. Thời gian đầu, các giáo sĩ dòng Francisco (Bồ Đào Nha) và dòng Đa Minh (Tây Ban Nha) là những người truyền đạo chính. Về sau, các giáo sĩ Pháp chủ yếu truyền giáo tại Đàng Trong.  

4. Sự phát triển của Công giáo ở Việt Nam

Đến nay, Công giáo đã hiện diện ở Việt Nam gần 500 năm, với gần 6 triệu tín đồ, chiếm khoảng 6,1% dân số cả nước. Trong số các tôn giáo tại Việt Nam, Công giáo có số lượng tín đồ đông đảo nhất, cho thấy mức độ ảnh hưởng và sự hòa nhập vào văn hóa Việt.   

5. Công giáo và vấn đề thờ cúng tổ tiên

Truyền thống giáo hội Công giáo trước đây không cho phép việc thắp hương, cúng bái tổ tiên. Điều này đặt ra câu hỏi: người Công giáo có thờ cúng ông bà tổ tiên theo truyền thống Việt hay không?

6. Quan niệm về linh hồn và tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên của người Việt

Việt Nam là đất nước có đời sống tâm linh phong phú. Người Việt từ ngàn xưa quan niệm con người gồm cả phần xác và phần hồn. Khi chết, xác chỉ là tạm bợ, linh hồn là vĩnh viễn và sẽ đi về thế giới bên kia. Truyền thống Việt còn tin rằng “dương sao âm vậy”, tức người âm cũng sinh hoạt, ăn uống như người sống. Vì vậy, mới có tục đốt vàng mã gửi cho người thân đã khuất, cùng với tục thờ cúng tổ tiên.  

Vào các dịp lễ Tết, con cháu dâng mâm cỗ thịnh soạn để tổ tiên về hưởng lộc. Ngày thường, dù đơn giản, người Việt vẫn thắp hương tưởng nhớ ông bà cha mẹ. Theo một cuộc khảo sát tôn giáo, 95% người Việt duy trì văn hóa thờ cúng tổ tiên.  

7. Quan niệm của Công giáo về sự sống và cái chết

Vậy người Công giáo thì sao? Kinh Thánh quan niệm con người là sự kết hợp giữa linh hồn và thể xác. Khi chết, linh hồn sẽ bị phán xét: người sống tốt sẽ được lên thiên đàng, người có tội sẽ vào luyện ngục hoặc xuống hỏa ngục. Tuy nhiên, việc phán xét là do Thiên Chúa và các thiên thần của Ngài quyết định.  

Việc phán xét này là do Thiên Chúa và các thiên thần phụ tá Ngài quyết định. Vì thế, người Công giáo đặt Thiên Chúa trên hết, kể cả ông bà tổ tiên.

8. Cách người Công giáo thờ cúng tổ tiên

Vì thế, người Công giáo coi trọng Thiên Chúa trên hết, trên cả tổ tiên. Khi vào nhà một tín đồ Công giáo, dễ thấy bàn thờ Chúa là trung tâm với cây thánh giá và tượng Chúa Giêsu chịu đóng đinh. Tuy vậy, giáo hội vẫn khuyến khích sự hiếu thảo, lòng yêu kính cha mẹ. Trong Mười Điều Răn, điều thứ tư dạy: "Thảo kính cha mẹ".  

Người Công giáo vẫn thờ tổ tiên, nhưng bàn thờ thường đặt thấp hơn bàn thờ Chúa, ở vị trí khiêm tốn hơn. Điều này không phải vì họ coi nhẹ tổ tiên mà vì giáo lý dạy rằng con người tồn tại là do hồng ân Thiên Chúa ban, và Chúa đã hy sinh để cứu rỗi nhân loại.  

9. Mâu thuẫn giữa phong tục Á Đông và giáo lý Công giáo

Tuy nhiên, truyền thống thờ cúng tổ tiên ở Việt Nam lại chịu ảnh hưởng sâu sắc từ Trung Hoa. Khi các giáo sĩ phương Tây đến châu Á, họ tranh cãi gay gắt về việc có nên để người Á Đông giữ phong tục thờ cúng tổ tiên hay không. Cuối cùng, Tòa Thánh Vatican phải can thiệp.  

10. Các sắc lệnh cấm thờ cúng tổ tiên của Tòa Thánh

• Năm 1704, Giáo hoàng Clement XI tổ chức một hội nghị gồm nhiều Hồng y và Giám mục cấp cao để quyết định về việc này. Cuối cùng, Giáo hội cấm người phương Đông thờ cúng tổ tiên theo phong tục.

• Năm 1715, Giáo hoàng Clement XI ra sắc lệnh phạt tuyệt thông những ai không tuân phục Tòa Thánh trong vấn đề thờ cúng.

• Năm 1742, Giáo hoàng Benedit XIV một lần nữa ban hành công chiếu cấm người châu Á thờ tổ tiên. Tất cả tín đồ phải tuyệt đối tuân thủ giáo lý của Roma.

Lệnh cấm này kéo dài hàng trăm năm, khiến tín đồ Công giáo ở Trung Quốc nổi giận và bỏ đạo gần hết.

11. Sự thay đổi của Giáo hội từ thế kỷ 20

• Năm 1939, Giáo hoàng Pio XII ban hành huấn dụ bác bỏ hai công chiếu trước đây (năm 1715 và 1742). Theo đó, Giáo hội cho rằng việc thờ cúng tổ tiên không phải là nghi lễ tôn giáo, mà là biểu hiện lòng sùng kính và hiếu thảo đối với bậc sinh thành, người có công với đất nước.

• Công đồng Vatican II (1962–1965) xác định sự hiệp thông giữa người sống và người đã khuất là phù hợp với giáo lý Kitô giáo. Điều này thể hiện tính nhân văn trong quan điểm tôn giáo.

Kể từ đó, người Công giáo châu Á chính thức được phép thực hiện lại nghi lễ thờ cúng tổ tiên.

12. Người Công giáo Việt Nam và việc thờ cúng tổ tiên hiện nay

Tại Việt Nam, người Công giáo vẫn giữ các nghi lễ thờ cúng tổ tiên vào dịp Tết, đám cưới, đám tang, đám giỗ.

• Tang lễ: người Công giáo có các nghi thức tang chế riêng như: đưa người sắp mất đến nhà thờ để linh mục hoặc phó tế làm lễ xức dầu. Khi rước quan tài, linh mục đi đầu cầm thánh giá, thân nhân đi sau.

• Khác biệt với tục lệ truyền thống: không chọn ngày giờ đẹp để chôn cất, không khóc lóc, không lăn đường, không cắt tóc tang. Không có tục bốc mộ, thiêu xác hay làm cốt. Người mất được “đào sâu chôn chặt” (kim tĩnh), mộ có thể xây kiên cố.

• Ngày giỗ: tổ chức tại nhà thờ, linh mục đọc tên thánh của người đã khuất và cùng gia đình cầu nguyện.

• Tết Nguyên Đán: người Công giáo vẫn lau dọn bàn thờ Chúa và bàn thờ tổ tiên, trang trí hoa quả đẹp đẽ. Đêm giao thừa, cả tộc tụ họp tại nhà trưởng tộc, thắp hương, đọc kinh Phúc Âm. Mùng 2 Tết, họ lại tụ họp để chúc Tết và cầu nguyện cho tổ tiên.

Ngoài các dịp lễ truyền thống, người Công giáo vẫn thờ cúng tổ tiên trong các sự kiện trọng đại như cưới xin, đi làm xa... Trong lễ cưới, hai họ đều lạy tổ tiên, thể hiện lòng biết ơn và ý thức rõ ràng về cội nguồn, ông bà cha mẹ. Đó là toàn bộ quan niệm về việc thờ cúng tổ tiên của người Công giáo. Còn bạn thì sao? Bạn có suy nghĩ gì về vấn đề này?