Giá gương và bài vị có phải là một vật dụng không?
Không. Giá gương là một vật dụng dùng trong sinh hoạt và thờ cúng, nhưng bản chất của nó khác với bài vị. Trong khi bài vị là một tự khí đại diện cho tổ tiên, được đặt ở vị trí trang trọng nhất trên bàn thờ, thì giá gương chỉ là phương tiện đặt hoặc ghi danh linh hồn, có thể chạm khắc hoặc để trống để ghi lại ý chỉ của các bậc cao đời hơn. Bài vị mang tính linh chủ, tượng trưng cho sự hiện diện của tổ tiên trong không gian thờ tự, còn giá gương thiên về chức năng phụ trợ và ghi chép, mang giá trị biểu trưng, không phải là vật linh chủ.
Tại sao nhiều người gọi bài vị là giá gương
Xuất phát từ phân tích sai ý nghĩa câu thơ “Nhiễu điều phủ lấy giá gương” mà Bác Hồ từng dùng trong báo chí để khuyến khích tinh thần đoàn kết. Một số người đã hiểu nhầm “giá gương” trong câu thơ là tên gọi của bài vị, dẫn đến gọi bài vị là giá gương. Thực tế, trong các thư tịch, tài liệu nghiên cứu về đồ thờ trước năm 1945, chỉ có tên “bài vị” được sử dụng để chỉ tự khí đại diện tổ tiên, hoàn toàn không có khái niệm “giá gương” với nghĩa thay thế cho bài vị, về lâu dài đã khiến nhiều người không còn phân biệt được đúng bản chất của hai vật dụng.
Giá gương có công năng gì trong thờ cúng?
Giá gương là một tự khí mang tính biểu trưng và có nhiều công năng khác nhau trong không gian thờ cúng. Nó được dùng để ghi chép lời huấn dạy của tổ tiên hoặc các bậc thánh triết, được gọi là Tổ huấn. Ngoài ra, giá gương còn có thể được chạm khắc hình cây tùng, chữ Hiếu hoặc để trống để dán bản phó ý khi tế lễ. Trong các dịp tế lễ trọng thể, giá gương thường được đặt trên ngai thờ, để khi tế xong có thể hóa cùng chúc văn trong lư đỉnh. Chính vì vậy, giá gương không phải là gương soi thông thường, mà là vật mang ý nghĩa linh thiêng, tượng trưng cho linh hồn tổ tiên và tinh thần giáo huấn được truyền lại cho con cháu.
Bài vị tổ tiên có khác gì với giá gương?
Bài vị là vật đại diện trực tiếp cho thần linh, tổ tiên trên bàn thờ. Nó có thể là thần chủ, thần vị hoặc di ảnh, tùy theo tập tục và điều kiện của mỗi gia đình. Các vật thờ như khám thờ, ngai thờ, ỷ thờ chỉ là phương tiện giúp tôn nghiêm cho bài vị, chứ không thay thế được bài vị. Trong khi đó, giá gương chỉ có vai trò phụ trợ, thường được dùng để đặt hoặc ghi danh các bậc cao đời, chạm khắc cây tùng, cây bách hay chữ Hiếu để thể hiện tinh thần giáo dưỡng. Bài vị mang tính “linh chủ”, còn giá gương thiên về “tự khí phụ trợ”.
Gọi bài vị là giá gương có ảnh hưởng gì không?
Nhầm lẫn bài vị và giá gương vô tình làm mất đi một tự khí từng rất phổ biến trong văn hóa thờ cúng truyền thống. Nó khiến hiểu biết của nhiều người về đồ thờ trở nên sai lệch, không còn phân biệt rõ giữa giá gương, giá ảnh, giá gương soi và bài vị. Hậu quả là khi sắp đặt bàn thờ, nhiều gia đình có thể chọn sai vật dụng, làm lệch ý nghĩa tâm linh và mỹ thuật cổ truyền. Giữ đúng tên gọi giúp bảo tồn văn hóa và tránh pha tạp giữa đồ thờ và đồ trang trí.
Làm sao để phân biệt giá gương, giá ảnh, giá gương soi và bài vị?
Phân biệt giá gương, giá ảnh, giá gương soi và bài vị dựa trên chức năng và đặc điểm chế tác. Bài vị là tự khí đại diện cho linh hồn tổ tiên, luôn đặt ở trung tâm, vị trí trang trọng nhất trên bàn thờ. Giá gương có thể ghi danh tổ tiên hoặc để trống, thường chạm khắc hình cây tùng, cây bách, dùng trong các lễ tế hoặc dán phó ý. Giá ảnh là vật dùng để đặt hoặc treo ảnh thờ, không mang ý nghĩa linh chủ. Còn giá gương soi chỉ là vật dụng trong sinh hoạt, treo để soi, hoàn toàn không liên quan đến thờ cúng.
Tài liệu xác thực về giá gương và bài vị?
Các tài liệu nghiên cứu và thư tịch trước năm 1945 đều chỉ dùng từ “bài vị” để chỉ tự khí tổ tiên, không dùng “giá gương” cho cùng mục đích. Một số tài liệu hiện đại, trong đó có bản dịch từ công trình nghiên cứu của Gustave Dumoutier (1904) về đồ thờ cúng của người An Nam, cũng khẳng định rõ ràng rằng giá gương và bài vị là hai vật dụng khác nhau, mỗi loại có công năng, ý nghĩa và vị trí riêng trong không gian thờ cúng truyền thống. Phân biệt đúng giúp duy trì chuẩn mực văn hóa và giữ gìn nét trang nghiêm của tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên.
