1. Cách sắp xếp bàn thờ 3 lớp theo chuẩn cổ
Bàn thờ cổ gồm ba lớp chính, sắp xếp theo nguyên tắc “trong cao – ngoài thấp”: Án ngự (bàn cao nhất, trong cùng), Án hương (bàn giữa), Án thực (bàn ngoài cùng, thấp nhất) thể hiện thứ bậc tôn nghiêm giữa thần linh, tổ tiên và con cháu. Khi đóng bàn, phần trên thu hẹp, phần dưới mở rộng để bàn vững vàng và hài hòa. Nếu bàn dài không đồng bộ hoặc bố cục lệch, không gian thờ sẽ rối mắt, mất sự trang trọng. Do đó, nên chọn đồng bộ kiểu bát hương cổ để tổng thể hài hòa, tăng tính linh thiêng và thẩm mỹ.
2. Sự khác biệt về chiều dài án trong và án ngoài
Ở miền Bắc, bàn thực (án ngoài) thường dài hơn để bày lễ vật. Án ngự trong cùng tượng trưng cho nơi ngự của tổ tiên mang ý nghĩa “trên cao là chốn linh, dưới thấp là nơi dâng”, vẫn được coi là chuẩn lối cổ.
3. Khi không đủ điều kiện làm cả ba lớp bàn thờ
Nếu không gian hoặc điều kiện kinh tế hạn chế, chỉ làm hai lớp bàn thờ vẫn được, miễn sao bố cục cân đối và hài hòa, không phạm luồng khí chính. Một số gia đình hiện đại chỉ làm hương án và án thực, phần trong cùng thay bằng sập thờ hoặc giường hành nhỏ, vừa tiết kiệm diện tích vừa giữ yếu tố truyền thống.
4. Sự khác nhau giữa giường cầu, giường hành và án hương
Giường cầu là bàn trong cùng, cao nhất, tượng trưng cho ngôi vị linh thiêng của tổ tiên. Giường hành là bàn giữa, dùng để đặt mâm cơm, lễ vật trong ngày giỗ, tết. Án hương (bàn ngoài) dùng để đặt hương án, bát hương, lọ hoa, nến và đồ lễ khi hành lễ. Thứ tự đúng là trong cao – ngoài thấp, vừa thể hiện sự tôn kính, vừa thuận mắt khi nhìn từ ngoài vào.
5. Chiều cao bàn thờ hợp lý
Chiều cao chuẩn của bàn đẳng (ngự án) dao động từ 147 cm đến 155 cm, tùy không gian nhà và chiều cao cột cái. Nếu có điều kiện, kê thêm khám thờ phía sau để tôn vị thần linh và tạo sự uy nghi cho không gian thờ.
6. Vai trò của người tư vấn khi thiết kế bàn thờ cổ
Người am hiểu đồ thờ cổ giúp lựa chọn kích thước, kiểu bàn, độ cao phù hợp, đồng thời gợi ý về câu đối, hoành phi, cửa võng và sơn son thếp vàng sao cho đồng bộ với tổng thể gian thờ, tránh tình trạng thiếu cân đối hoặc bố trí sai vị trí.
7. Ý nghĩa của sơn son, thếp vàng
Màu son đỏ tượng trưng cho dương khí và sự ấm áp, màu vàng kim thể hiện sự tôn nghiêm và trường tồn. Tay nghề người thợ là quan trọng nhất; những làng nghề có tiếng giữ kỹ thuật sơn ta, thếp vàng thật và chạm khắc cổ được đánh giá cao.
8. Cửa võng, hoành phi và câu đối trong gian thờ
Cửa võng, hoành phi và câu đối giúp gian thờ thêm trang nghiêm và cân xứng. Cửa võng tạo ranh giới giữa không gian trần – linh, giúp cảm giác “bước vào là thấy linh khí”. Nếu cột cái nhỏ hoặc thấp, có thể chọn cửa võng lòng mo nhỏ để vừa vặn mà không phá vỡ cấu trúc.
9. Khi án trong thấp hơn án ngoài
Trong một số vùng, án trong thấp hơn ngoài được chấp nhận với ý niệm “tổ tiên ngự kín để thụ lễ vật”. Tuy nhiên, xét theo lối Bắc Bộ cổ, nguyên tắc trong cao – ngoài thấp mới là chuẩn. Kê sai tỉ lệ có thể làm mất cân đối và giảm tính trang trọng của gian thờ.
10. Ý kiến chung về cách kê bàn thờ cổ
Không gian thờ quan trọng nhất là sự thành tâm. Dù làm ba lớp hay hai lớp, dùng sơn ta hay sơn giả cổ, cần giữ bố cục hài hòa, sạch sẽ, ấm cúng. Gian thờ chuẩn lối cổ vừa thể hiện hiểu biết về truyền thống, vừa giúp con cháu gần gũi và tôn kính tổ tiên.
Cách kê bàn thờ, chọn kiểu án, sơn son, thếp vàng hay làm cửa võng không chỉ là chuyện thẩm mỹ mà là nghệ thuật thể hiện lòng thành và hiểu biết văn hóa tâm linh Việt. Khi bài trí đúng nếp xưa – “trong cao, ngoài thấp; thượng thu, hạ thách” – không gian thờ vừa đẹp, trang nghiêm, vừa ấm áp, thanh tịnh, đúng tinh thần văn hóa thờ cúng truyền thống.
