So sánh bài trí bàn thờ miền Bắc và miền Nam
Theo các ghi chép và chia sẻ của nhiều người nghiên cứu về văn hóa dân gian, người miền Nam có cách bài trí bàn thờ tổ tiên mang nét đặc trưng riêng nhưng vẫn giữ gốc truyền thống từ miền Bắc. Khi cư dân Bắc Bộ di cư vào Nam trong thời kỳ khai khẩn, họ mang theo mô hình ba lớp thờ gồm thờ thần linh, thờ tổ tiên và thờ cộng đồng. Theo Nguyễn Duy Linh và chia sẻ của Trần Thanh, mô hình này tiếp tục được duy trì và phát triển tại miền Nam, song được điều chỉnh cho phù hợp với điều kiện sống và tâm lý thoáng hơn của cư dân vùng đất mới. Nhờ đó, cách bài trí bàn thờ ở miền Nam vừa phản ánh truyền thống cha ông vừa thể hiện sự thích nghi văn hóa linh hoạt của người dân phương Nam.
Xem thêm mẫu đồ thờ đẹp:
Bài trí 3 lớp thờ của miền Nam
Bài trí ba lớp thờ là truyền thống chung của nhiều quốc gia Á Đông, bao gồm Trung Hoa, Hàn Quốc và Việt Nam, chứ không chỉ riêng miền Nam. Ba lớp thờ là biểu hiện của tư tưởng Tam giới và Tam tài trong Nho – Phật – Lão thể hiện sự tôn kính từ cõi trời (thần linh), cõi người (tổ tiên) đến cõi cộng đồng (thần thành hoàng, thổ địa). Do đó, miền Nam chỉ là những vùng duy trì và phát huy cách bài trí theo đặc trưng văn hóa địa phương, chứ không phải là nơi duy nhất có truyền thống ba lớp thờ.
Bài trí bàn thờ tổ tiên người miền Nam so với miền Bắc 1
Phân loại lối thờ 3 lớp
Ba lớp thờ được hiểu là ba tầng không gian tượng trưng cho ba mối quan hệ tâm linh chính. Lớp thờ tổ tiên là không gian bên trong nhà, nơi đặt bàn thờ gia tiên thể hiện lòng hiếu kính. Lớp thờ thần linh thường nằm ở hiên hoặc ngoài sân, nơi thờ Thổ công, Táo quân hoặc các vị thần bảo hộ. Lớp thờ cộng đồng đặt ở đình, chùa hoặc miếu làng, nơi người dân cùng thờ Thành hoàng hoặc các vị thần bảo hộ vùng đất không chỉ biểu hiện tôn ti trật tự trong tín ngưỡng mà còn phản ánh quan niệm sống “uống nước nhớ nguồn” và “kính trên nhường dưới” của người Việt.
Bài trí bàn thờ tổ tiên người miền Nam so với miền Bắc 5
Ảnh thờ miền Nam có gì đặc biệt?
Một nét đặc trưng dễ nhận thấy ở miền Nam là ảnh thờ chung cho 2 vợ chồng trên cùng một tấm. Nguyễn Trần Mạnh Tấn cho biết, ảnh thờ thường là ảnh chụp khi cả 2 còn sống và chỉ được đưa lên bàn thờ sau khi cả 2 đều đã qua đời. Trước đó, khi chỉ một người mất, gia đình sẽ dùng ảnh riêng của người đã mất để thờ còn ảnh chung được cất giữ lại. Phong tục vừa mang tính thực tế vừa thể hiện quan niệm “phu thê đồng hành” – vợ chồng sum họp ở cả 2 cõi âm dương, giữ trọn nghĩa tình cho đến sau khi mất.
Bài trí bàn thờ tổ tiên người miền Nam so với miền Bắc 2
Bài trí bàn thờ tổ tiên người miền Nam so với miền Bắc 3
Theo quan sát của Trần Tôn Quý, người miền Nam bài trí bàn thờ thoáng và linh hoạt hơn miền Bắc. Nếu miền Bắc thường tuân thủ nghiêm ngặt thứ tự đặt đồ thờ, vị trí bát hương và khoảng cách các lớp thờ, thì miền Nam lại chuộng sự gọn gàng, đơn giản và thực tế hơn. Cách bố trí vẫn giữ nguyên nguyên tắc ba lớp thờ nhưng không rườm rà về lễ nghi. Ngoài ra, miền Nam thường kết hợp ảnh thờ với bát hương và lễ vật trên cùng một cấp tạo nên không gian thờ vừa trang nghiêm vừa gần gũi với đời sống.
