Giá gương là gì và có vai trò gì trong ban thờ người Việt?
Giá gương là một trong những vật phẩm linh thiêng được đặt trên bàn thờ, có vai trò tượng trưng cho linh hồn và hình bóng của tổ tiên. Ngoài bài vị và thần chủ, giá gương được xem như “hình ảnh tinh thần” của người đã khuất, giúp con cháu hướng về cội nguồn và tưởng nhớ công đức tiền nhân. Ngày xưa, khi chưa có ảnh chụp hay tranh truyền thần, người Việt thường viết họ tên, chức tước, niên hiệu của tổ tiên lên giá gương để thờ cúng. Vì vậy, giá gương không chỉ là vật trang trí mà là biểu tượng thiêng liêng gắn liền với tín ngưỡng thờ tổ tiên.
Tùy từng vùng miền, giá gương có nhiều dạng như giá có chương nhĩ, giá không chương nhĩ hoặc giá giả khám, mỗi loại đều thể hiện sự tôn kính khác nhau trong nghi thức thờ tự.
Nếu gia đình có điều kiện, giá gương được sử dụng thế nào trong thờ cúng?
Các gia đình quyền quý hay phú hào xưa thường đặt làm giá gương có khung chạm trổ tinh xảo, rồi gài chân dung hoặc ảnh truyền thần của tổ tiên vào bên trong. Đây là cách thờ rất trang trọng, giúp con cháu dễ nhận biết và tưởng nhớ dung nhan của người đã khuất. Về sau, khi nhiếp ảnh phát triển, nhiều gia đình thay thế tranh truyền thần bằng ảnh chụp thật của tổ tiên, vẫn được gài vào giá gương và đặt trên bàn thờ chính. Đối với những gia đình không có điều kiện, người ta vẫn giữ truyền thống ghi họ tên, năm sinh, chức tước lên giấy, rồi dán vào giá gương để thờ. Dù hình thức giản dị, ý nghĩa tâm linh vẫn trọn vẹn, thể hiện tấm lòng thành kính và đạo hiếu của con cháu.
Vì sao giá gương phải phủ vải đỏ hoặc nhiễu điều?
Theo quan niệm dân gian, không nên để người ngoài hoặc khách lạ nhìn trực diện vào di ảnh hay tên tuổi tổ tiên được xem là bất kính, ảnh hưởng đến sự thanh tịnh của không gian thờ. Vì vậy, giá gương thường được phủ bằng vải đỏ hoặc nhiễu điều. Màu đỏ tượng trưng cho sự cát tường, may mắn và dương khí, đồng thời giúp che chở linh hồn tổ tiên, tránh tà khí xâm phạm. Phủ nhiễu điều cũng mang tính nghi lễ, thể hiện lòng tôn nghiêm và kính trọng trong văn hóa thờ cúng Việt Nam.
Câu “Nhiễu điều phủ lấy giá gương, người trong một nước phải thương nhau cùng” có ý nghĩa gì?
Câu ca dao – tục ngữ nổi tiếng Nhiễu điều phủ lấy giá gương, người trong một nước phải thương nhau cùng mang hai tầng ý nghĩa sâu sắc.
- Trước hết, về mặt vật chất, “nhiễu điều” là tấm vải đỏ phủ lên giá gương thờ tổ tiên.
- Ở tầng ẩn dụ, “giá gương” tượng trưng cho nguồn cội và huyết thống chung của người Việt.
Do đó, câu nói nhấn mạnh rằng: Dưới cùng một tấm nhiễu, cùng thờ chung tiên tổ, mọi người đều là con cháu của một dòng giống, phải thương yêu, đoàn kết và giúp đỡ lẫn nhau.
Đây là thông điệp nhân văn sâu sắc, vừa thể hiện tinh thần dân tộc, vừa khẳng định đạo lý “uống nước nhớ nguồn” của dân tộc Việt.
Giá gương dùng để thờ vọng hay thờ chính thức?
Nhiều người lầm tưởng rằng giá gương chỉ dùng để thờ vọng (tức là thờ người không có điều kiện lập bàn thờ riêng). Thực tế, giá gương được sử dụng trong cả thờ vọng và thờ chính thức, không phân biệt địa vị hay hoàn cảnh. Trong các từ đường cổ, nhà thờ họ, hoặc tư gia xưa, giá gương luôn xuất hiện cùng bài vị và thần chủ, thể hiện vai trò linh vật đại diện cho tổ tiên. Những giá gương cổ còn lưu giữ đến nay là minh chứng cho sự tồn tại lâu đời và giá trị văn hóa sâu sắc của hình thức thờ tự.
Giá gương còn được sử dụng trong thờ cúng không?
Dù nhiều gia đình sử dụng ảnh thờ thay cho giá gương, nhưng giá gương vẫn được bảo tồn và sử dụng phổ biến, đặc biệt trong các dòng họ truyền thống hoặc nhà thờ tổ. Những giá gương cổ khắc niên hiệu triều đại, chữ viết của tổ tiên như “Tự Đức Nhâm Tuất trung thu” không chỉ mang giá trị thờ tự, mà còn là báu vật lịch sử – văn hóa ghi dấu thời gian của dòng tộc. Tiếp tục sử dụng giá gương trong thờ cúng không chỉ giúp duy trì tín ngưỡng cổ truyền, mà còn giáo dục con cháu biết trân trọng cội nguồn, hiểu lịch sử và giữ gìn đạo hiếu tổ tiên.
