1. Y môn là gì?
Từ “Y môn” gồm hai chữ Hán:
- “Y” nghĩa là áo, tượng trưng cho lớp trang trí phủ ngoài;
- “Môn” nghĩa là cửa.
Hiểu đơn giản, y môn chính là “lớp áo của cửa thờ”, một tầng trang trí được đặt phía trên lối vào gian thờ, giúp không gian trở nên trang nghiêm, tôn kính và có chiều sâu. Y môn có thể làm từ vải, gỗ hoặc vật liệu tổng hợp, tùy vào quy mô công trình. Dù chất liệu khác nhau, điểm chung là y môn mang ý nghĩa trang trí và tôn thờ, giúp phân định ranh giới giữa không gian thờ tự và sinh hoạt đời thường.
2. Cửa võng là gì?
Cửa võng là phần trang trí cố định phía ngoài gian thờ, thường làm bằng gỗ chạm trổ tinh xảo, sơn son thếp vàng. Khác với y môn, cửa võng không có chức năng đóng mở, mà được gắn cố định ở phía trước không gian thờ như một cánh cửa biểu trưng, giúp tạo chiều sâu và giữ sự uy nghiêm cho gian chính. Cửa võng thường được đặt thấp hơn hoành phi, chạm khắc họa tiết rồng, phượng, tứ linh, chữ thọ, hoa sen… thể hiện phúc – lộc – thọ và lòng hiếu kính tổ tiên.
3. Y môn và cửa võng khác nhau thế nào?
| Tiêu chí | Y môn | Cửa võng |
|---|---|---|
| Vị trí | Phía trong, ngay trước ngai thờ hoặc cửa gian chính | Phía ngoài cùng, thấp hơn ngai thờ |
| Chức năng | Có thể mở hoặc buông rèm, mang tính linh hoạt | Cố định, không đóng mở |
| Chất liệu | Vải, gỗ, mây, hoặc vật liệu trang trí nhẹ | Chủ yếu bằng gỗ chạm khắc, sơn son thếp vàng |
| Ý nghĩa | Tạo sự mềm mại, uy nghiêm cho gian thờ | Thể hiện sự bảo vệ, che chắn linh khí |
| Ứng dụng | Dùng nhiều trong nhà thờ, từ đường, chùa nhỏ | Xuất hiện phổ biến ở đình, chùa, miếu lớn |
4. Trong nhà thờ hay chùa, nên treo y môn hay cửa võng trước hoành phi?
Theo truyền thống, y môn được treo ngay trước ngai thờ (ngự án). Ngày thường buông rèm xuống, khi hành lễ hoặc tế tổ thì vén rèm lên – tượng trưng cho mở cửa đón linh khí tổ tiên. Cửa võng lại thường được đặt ở phía ngoài cùng, ngay dưới hoành phi, giúp phân định rõ ranh giới linh thiêng giữa gian thờ và phần tiền sảnh. Như vậy, y môn nằm phía trong, cửa võng phía ngoài, kết hợp hài hòa để tạo nên không gian thờ truyền thống trọn vẹn.
5. Vì sao y môn thường làm bằng gỗ?
Trước kia, y môn chủ yếu làm bằng vải, dễ thao tác đóng – mở. Tuy nhiên, trong các chùa và nhà thờ hiện đại, y môn bằng gỗ ngày càng phổ biến vì:
- Gỗ bền đẹp, trang trọng hơn;
- Dễ chạm khắc họa tiết truyền thống;
- Giúp gian thờ thêm vững chãi và linh thiêng.
Dù vậy, ý nghĩa thật sự của y môn không nằm ở chất liệu, mà ở vai trò biểu trưng – “lớp áo của cửa thờ”, thể hiện lòng kính ngưỡng và sự trang nghiêm.
6. Treo y môn và cửa võng như thế nào cho hợp lý?
- Y môn: Treo ngay phía trên ngai thờ hoặc cửa gian chính, có thể buông rèm ngày thường và vén lên khi cúng lễ.
- Cửa võng: Treo bên ngoài cùng, thấp hơn ngai thờ một chút, giúp tạo tỉ lệ cân đối và không che khuất hoành phi.
- Lưu ý: Không treo y môn, cửa võng hoặc ảnh cao hơn ngai thờ (ỷ thờ) để tránh mất cân đối phong thủy.
7. Trong nhà thờ ba gian, bố trí ra sao?
Ở nhà thờ ba gian truyền thống,
- Gian giữa (gian chính) thường treo cửa võng,
- Hai gian bên Tả – Hữu có thể treo y môn để tạo sự đối xứng và trang trọng.
Cách bố trí ba gian truyền thống vừa hài hòa thẩm mỹ, vừa giữ được nét cổ truyền trong kiến trúc thờ tự miền Trung và Bắc Bộ.
Y môn không chỉ là một tấm rèm hay vật trang trí. Nó tượng trưng cho sự ngăn cách giữa trần tục và thiêng liêng, là “lớp áo” tôn vinh không gian thờ tự. Dù bằng vải hay gỗ, y môn luôn thể hiện tấm lòng kính trọng tổ tiên, góp phần gìn giữ nét đẹp văn hóa thờ cúng truyền thống của người Việt.
