Thờ cúng xưa và nay khác nhau như thế nào?
Nghi lễ thờ cúng xưa chịu ảnh hưởng sâu sắc của Nho giáo, mọi lễ nghi tuân thủ điển chế rõ ràng và quy tắc cụ thể. Nhiều gia đình thực hành theo hướng phi truyền thống, thiếu nghiêm cẩn, đôi khi bàn thờ được bày biện lộn xộn. Một số thầy cúng tự xưng, không am hiểu chữ nghĩa hay văn sớ, thực hiện nghi lễ tùy tiện khiến không gian thờ cúng rối rắm, mất đi sự trang nghiêm. Ví von khấn vái “như nồi lẩu ngày đông” – pha tạp, dài dòng, thậm chí nhân danh thần thánh mà hành lễ tùy ý, phản ánh sự lệch lạc trong nhận thức tâm linh hiện đại.
Ở Ninh Bình, bàn thờ có còn giữ nguyên nét cổ xưa không?
Trả lời: Tại Ninh Bình, nhiều nhà thờ họ lâu đời vẫn giữ cách bài trí truyền thống. Dù không phổ biến rộng, các dòng họ ở Ninh Bình vẫn bảo tồn cấu trúc ba lớp bàn thờ cùng các vật dụng lễ cổ, từ đỉnh đồng, chân nến đến hoành phi câu đối thể hiện lòng tôn kính tổ tiên và gìn giữ tinh hoa văn hóa thờ cúng Việt vùng đồng bằng Bắc Bộ.
Khi bày lễ trên bàn thờ cao, có cần đứng lên ghế để cúng không?
Trả lời: Theo nghi lễ truyền thống, người hành lễ chỉ cần đứng trang nghiêm, chắp tay khấn vái, không cần leo lên ghế hay thực hiện các động tác cầu kỳ. Lòng thành và thái độ trang nghiêm mới là yếu tố quan trọng nhất. Đứng đúng tư thế, cúi lạy nhẹ nhàng và thành tâm hướng về tổ tiên là cách thể hiện sự kính trọng chuẩn mực.
Bàn thờ người Việt xưa được bài trí ra sao?
Trả lời: Theo sách Việt Nam phong tục của Phan Kế Bính và Đất lề quê thói của Nhất Thanh, bàn thờ vùng đồng bằng Bắc Bộ gồm ba lớp: hương án, thực án và ngự án. Ngự án đặt bài vị tổ tiên và tượng thần linh, thực án bày đồ lễ, hương án đặt hương, đèn và lễ vật thể hiện tôn ti trật tự, tinh thần Nho giáo và duy trì sự hài hòa trong không gian thờ tự.
Người xưa có quy định về sắp xếp án thờ không?
Trả lời: Các ghi chép cổ và truyền thống cho thấy án tiền thấp hơn án giữa, giường thờ cao nhất đặt phía sau, thể hiện trật tự “tiền – trung – hậu”. Đây là cách bài trí chuẩn cổ, phản ánh đạo lý “tôn ti trật tự”. Nhiều gia chủ chưa hiểu đúng quy tắc tiền – trung – hậu dẫn đến không gian thờ mất cân đối và thiếu ý nghĩa, dù vật liệu và bàn thờ có sang trọng.
Có quy định nào của nhà nước về bài trí bàn thờ không?
Trả lời: Hiện chưa có điển chế chính thức nào do nhà nước ban hành về bài trí bàn thờ gia tiên. Tuy nhiên, nhiều tài liệu văn hóa – lịch sử ghi chép chuẩn mực dân gian khá chi tiết. Các nhà nghiên cứu khuyến nghị bảo tồn nếp thờ cổ vừa giữ hình thức, vừa giữ giá trị đạo đức và tinh thần “uống nước nhớ nguồn”. Người dân có thể tham khảo tài liệu cổ và thực hành phù hợp, miễn sao giữ được sự tôn kính và tính trang nghiêm.
Người xem đánh giá thế nào về kiểu bài trí cổ theo lối xưa?
Trả lời: Nhiều người yêu thích phong cách thờ cúng truyền thống. Họ nhận xét cách bài trí “chuẩn cổ” tạo vẻ đẹp thuần khiết, tôn nghiêm, vừa ấm cúng vừa thanh cao, giản dị mà sang trọng. Không đặt sập ở giữa giúp không gian thoáng, dễ di chuyển nhưng vẫn giữ vẻ linh thiêng thể hiện tình yêu và trân trọng của người hiện đại với giá trị cổ truyền.
Kết luận về giá trị của thờ cúng truyền thống Việt Nam là gì?
Trả lời: Sự khác biệt giữa thờ cúng xưa và nay không chỉ ở hình thức mà còn ở tinh thần. Thời xưa, nghi lễ thực hiện trong khuôn phép, mang tính điển chế và tôn nghiêm; nhiều nơi giản lược hoặc sai lệch. Tuy nhiên, nhiều dòng họ, địa phương như Ninh Bình, Sơn Tây, Nam Định… vẫn gìn giữ cách bài trí cổ, bảo tồn truyền thống. Thờ cúng không chỉ là nghi lễ mà là sợi dây nối con cháu với tổ tiên, duy trì đạo lý và giá trị văn hóa ngàn đời của dân tộc Việt.
