1. Cửa võng là gì?
Cửa võng là cấu kiện gỗ chạm khắc, thường sơn son thiếp vàng, treo ở vị trí ranh giới giữa không gian thờ và không gian bên ngoài, trên xà nhà nối hai cột trước ban thờ. Chức năng của cửa võng là trấn không gian thờ, tạo ranh giới linh thiêng và phân định vùng thờ cúng với vùng sinh hoạt. Các họa tiết thường chạm khắc long, ly, quy, phượng, chữ phúc, chữ thọ hoặc hoa lá cách điệu, mang ý nghĩa cầu phúc, trấn an và tăng tính trang nghiêm. Vị trí treo cửa võng phụ thuộc vào cách kê hương án, thường nằm ở phía sau hoặc ngay trên ban thờ chính, hiếm khi treo phía trước để tránh che khuất tầm nhìn khi hành lễ.
2. Y môn là gì và có chức năng ra sao?
Y môn, còn gọi là rèm thờ hoặc màn che thờ, là tấm rèm bằng vải hoặc lụa, có thêu họa tiết rồng, phượng, chữ Hán và viền gấm đỏ. Y môn không dùng để trấn không gian mà có tác dụng che khuất không gian thụ hưởng lễ vật, đặc biệt là Giường Hành hoặc Giường Cầu – nơi đặt lễ vật khi hành lễ. Mục đích của Y môn là giữ sự kín đáo, tôn nghiêm và tránh người ngoài nhìn trực diện vào không gian linh khi thần linh hoặc gia tiên thụ lễ. Sau khi khóa lễ xong, rèm mới được hạ hoặc kéo sang hai bên. Như vậy, Cửa võng trấn ranh giới và gắn với kết cấu gỗ, còn Y môn là rèm che bên trong không thể thay thế cho nhau vì có mục đích khác biệt.
3. Thiều châu là gì?
Thiều châu là chi tiết trang trí thuần túy, thường lắp ở phần trên hoặc xung quanh ban thờ nhằm làm đẹp và cân đối không gian. Khác với cửa võng hay Y môn, thiều châu không có vai trò nghi lễ hay trấn trạch. Hoa văn thường gặp là hoa lá, mây lửa, tứ linh, dơi phúc hoặc họa tiết cung đình, thể hiện tính thẩm mỹ và sang trọng trong không gian thờ cúng.
4. So sánh ba cấu kiện trong không gian thờ
| Thành phần | Chức năng chính | Vị trí lắp đặt | Mục đích sử dụng |
|---|---|---|---|
| Cửa võng | Trấn ranh giới không gian thờ, tạo linh khí | Trên xà nhà nối hai cột, ranh giới ban thờ | Trấn trạch, tăng tính uy nghi |
| Y môn | Che khuất không gian thụ lễ (Giường Hành, Giường Cầu) | Sau cửa võng, phía trong không gian thờ | Giữ sự kín đáo và tôn nghiêm khi hành lễ |
| Thiều châu | Trang trí, tạo mỹ quan | Phía trên hoặc xung quanh bàn thờ | Làm đẹp không gian, không có chức năng nghi lễ |
5. Có nên treo Y môn ở giường ngủ hay nơi khác?
Không nên. Y môn chỉ dùng trong không gian thờ cúng, vì mang ý nghĩa ngăn cách giữa cõi trần và cõi linh. Treo Y môn ở giường ngủ hoặc phòng sinh hoạt là không phù hợp, làm sai công năng và mất ý nghĩa tâm linh vốn có của vật phẩm.
Cửa võng, Y môn và Thiều châu đều góp phần tạo nên vẻ đẹp trang nghiêm cho không gian thờ, nhưng mỗi loại có vai trò và vị trí riêng biệt.
- Cửa võng dùng để trấn ranh giới và tạo linh khí.
- Y môn dùng để che khuất không gian thụ lễ, giữ sự tôn nghiêm.
- Thiều châu mang chức năng trang trí, hoàn thiện không gian thờ.
Phân biệt đúng ba cấu kiện giúp hiểu rõ giá trị kiến trúc thờ tự cổ truyền Việt Nam, đồng thời giữ gìn chuẩn mực và nét đẹp tâm linh trong nghi lễ gia tiên.
