Giáng thế và lai lịch Chầu Bé Bắc Lệ
Tương truyền Chầu Bé Bắc Lệ là con gái người Nùng ở vùng Hữu Lũng Lạng Sơn. Vốn có dung nhan đoan trang phẩm hạnh dịu dàng. Chầu Bé Bắc Lệ giáng sinh trong gia đình nghèo khó nhưng sớm lộ tướng linh thiêng thường hay hóa thân thành người bán hàng chữa bệnh cứu giúp dân lành.
Có thuyết cho rằng Chầu Bé chính là hóa thân của Mẫu Thượng Ngàn được Thiên Đình sai giáng trần giúp vua Lê Thái Tổ trong cuộc kháng chiến chống giặc Minh. Chầu Bé Bắc Lệ trợ giúp nhân dân mở đất khai canh lập bản truyền nghề trồng trọt dệt vải chăn nuôi. Sau khi hoàn thành sứ mệnh Chầu Bé Bắc Lệ hóa đi linh ứng tại vùng Bắc Lệ và được lập đền thờ phụng.
Thần tích và công hạnh Chầu Bé Bắc Lệ
Chầu Bé Bắc Lệ có tài phép thần thông thông hiểu y thuật thường hiện thân là cô gái thổ mán gùi hàng bán chợ chữa bệnh bằng lá rừng. Khi có tai họa Chầu Bé Bắc Lệ linh hiển báo mộng độ người tha hương viễn xứ giữ gìn làng mạc bình an.
Chầu Bé Bắc Lệ cũng là vị thánh thường ngự trong các kỳ lễ mở phủ Sơn Trang khai quang trình đồng chứng đàn lễ trọng. Khi ngự đồng Chầu khai đàn phát lộc chữa bệnh ban căn ban lộc cho tân đồng và con nhang đệ tử.
Sắc phục khi ngự đồng Chầu Bé Bắc Lệ
Chầu Bé Bắc Lệ thường mặc áo xanh lam hoặc chàm đầu quấn khăn thổ cẩm vai mang gùi hoa chân đi xà cạp tay cầm dao hoặc quắm. Có khi Chầu mặc quần áo ngắn đến hông đúng trang phục người Nùng miền núi. Múa mồi phát lộc hoặc chứng đàn khai phủ là những nghi thức điển hình khi Chầu Bé Bắc Lệ ngự đồng.
Đền thờ và ngày tiệc Chầu Bé Bắc Lệ
Đền thờ chính của Chầu Bé nằm bên cạnh Đền Bắc Lệ thuộc xã Tân Thành huyện Hữu Lũng tỉnh Lạng Sơn. Gian thờ Chầu Bé là một ngôi nhà nhỏ khoảng 10 mét vuông phía trước Tiền Đường bên trái đền chính.
Ngày tiệc chính của Chầu Bé Bắc Lệ có nơi cho là ngày 12 tháng 9 âm lịch có nơi là ngày 19 tháng 9 âm lịch tùy theo tục lệ địa phương.
Vị thế trong Tứ Phủ Thánh Chầu
Chầu Bé là một trong ba vị thánh nữ đứng đầu Sơn Trang cùng với Chầu Đệ Nhị và Chầu Lục. Tuy không ngự đồng thường xuyên như các vị Chầu lớn nhưng Chầu Bé là vị thánh “chứng đàn mạnh” được kính ngưỡng trong các kỳ mở phủ khai đàn hoặc khi trình Sơn Trang thượng vị.
Trích đoạn văn chầu Chầu Bé Bắc Lệ – truyền khẩu dân gian
Ai lên tới Bắc Lệ xứ Lạng
Hỏi thăm đền Chầu Bé nơi nào
Lưng đèo bóng núi thấp cao
Gió lay cổ thụ mây trào Sơn TrangĐền Chầu ngự tháp vàng mây phủ
Gối đầu sông uốn khúc mạn ngàn
Ngọc cơm rượu ngát đài trang
Múa mồi ban lộc khải đàn mở cungTrầu cười nở thắm môi hồng
Dao quắm vác gùi xuống chợ thong dong
Một tay cứu kẻ lầm than
Một tay thảo dược trị an bá tánhĐôi khi lại lánh vào non
Lấy tàu lá kết thuyền con bán hàng
Ai hay người trần giả trang
Mà là Thượng Ngàn giáng thế ban ânĐêm mộng báo bệnh linh thần
Ngày về mở phủ chứng đàn độ nhân
Cõi Sơn Trang sớm tối tuần
Lộc ban đệ tử muôn phần hanh thông
