1. Cách sắp xếp ban thờ gia tiên đúng cách
Trong không gian thờ cúng tại Vĩnh Phúc cách bày trí bàn thờ gia tiên được thực hiện theo bố cục truyền thống đảm bảo yếu tố trang nghiêm và hợp phong thủy:
- Tầng trên cùng: Đặt bài vị hoặc khám thờ.
- Tầng thứ hai (mặt cấp đầu tiên): Đặt bộ đỉnh đồng mâm bồng ở giữa và đôi đài nến hai bên.
- Tầng trong cùng (tam cấp): Là nơi đặt các vật phẩm linh thiêng nhất như ngai thờ khung ảnh tổ tiên.
- Bên ngoài: Có thể bố trí thêm hai ống hương bằng gỗ và một đôi đèn để tăng phần trang trọng.
Sắp xếp ngũ hành trong không gian thờ gia tiên
Theo Đồ thờ Canh Nậu một không gian thờ trọn vẹn nên hội tụ đủ 5 yếu tố ngũ hành:
- Kim: Đỉnh đồng đèn đồng
- Mộc: Bàn thờ gỗ
- Thủy: Chén nước bình nước
- Hỏa: Nến đèn dầu
- Thổ: Bát hương đồ gốm sứ
Dù bộ sản phẩm chủ yếu được làm từ gỗ gia đình có thể bổ sung thêm đồ gốm sứ để hài hòa ngũ hành và tăng tính thẩm mỹ.
2. Lòng hiếu thảo và ý nghĩa của thờ cúng tổ tiên
“Con người có tổ có tông như cây có cội, như sông có nguồn” – câu ca dao quen thuộc với nhiều thế hệ người Việt, thể hiện lòng hiếu thảo đối với tổ tiên, ông bà, cha mẹ. Thờ cúng tổ tiên là cách tưởng nhớ công ơn sinh thành dưỡng dục của các bậc tiền nhân. Bàn thờ tổ tiên là phần không thể thiếu trong mỗi gia đình, bất kể giàu nghèo hay địa vị xã hội.
3. Nguồn gốc và triết lý phong tục thờ cúng tổ tiên
Phong tục thờ cúng tổ tiên của người Việt bắt nguồn từ nền kinh tế nông nghiệp và xã hội phụ quyền xưa. Khi Nho giáo du nhập, chữ Hiếu được đề cao, làm phong tục thờ cúng trở thành một nền tảng triết lý sâu sắc.
Gia đình, gia tộc và việc duy trì danh tiếng dòng họ (dương danh hiển gia) được xem trọng.
4. Quy định trong lịch sử về việc thờ cúng tổ tiên
Đến thế kỷ 15, Nho giáo chiếm vị trí quan trọng trong xã hội nhà Lê. Bộ luật Hồng Đức quy định con cháu phải thờ cúng tổ tiên năm đời: bản thân, cha mẹ, ông bà, cụ kỵ. Ruộng hương hỏa (ruộng đèn nhang) được dùng làm cơ sở kinh tế duy trì việc thờ cúng, dù con cháu nghèo cũng không được bán.
Thời nhà Nguyễn, nghi lễ thờ cúng tổ tiên được ghi rõ trong sách Thọ Mai.
5. Nghi lễ và biểu tượng trên bàn thờ tổ tiên
Trên bàn thờ tổ tiên thường đặt bát hương ở chính giữa, tượng trưng cho tinh tú. Trên bát hương có cây trụ cắm hương vòng tượng trưng cho trục vũ trụ.
Hai bên bàn thờ thường có hai cây đèn hoặc nến tượng trưng cho mặt trời (bên trái) và mặt trăng (bên phải).
Khi giao tiếp với tổ tiên, người ta thắp hương, đốt nến hoặc đèn dầu, báo cáo mọi biến cố và gửi nguyện cầu qua khói hương đến ông bà tổ tiên.
6. Các ngày lễ giỗ tổ tiên và vai trò của trưởng tộc
Trong gia đình người Việt có tục lệ ghi nhớ ngày cúng dỗ để làm tròn bổn phận với người đã mất.
Ngoài ngày giỗ tổ tiên tại gia, còn có ngày dỗ họ do trưởng tộc tổ chức. Trưởng tộc là người hưởng hương hỏa tổ tiên và có trách nhiệm lo việc làm dỗ họ. Mỗi họ có gia phả ghi chép chi tiết về tổ tiên và thành viên trong họ.
7. Sự mở rộng khái niệm tổ tiên trong cộng đồng
Khái niệm tổ tiên không chỉ bó hẹp trong huyết thống gia đình, họ tộc mà còn mở rộng ra phạm vi cộng đồng xã hội.
Những người có công với cộng đồng như anh hùng, danh nhân, tổ sư, tổ nghề, Thành Hoàng làng được tôn sùng và thờ phụng trong các không gian tôn giáo của Việt Nam.
8. Ý nghĩa của phong tục thờ cúng tổ tiên trong đời sống người Việt
Phong tục thờ cúng tổ tiên không nhất thiết phải cầu kỳ, mâm cao cỗ đầy, mà chỉ cần một nén hương thể hiện lòng thành kính hướng về cội nguồn, tưởng nhớ người thân đã khuất.
Thờ cúng tổ tiên trở thành phong tục, chuẩn mực đạo đức và nguyên tắc làm người, đồng thời là phần quan trọng trong đời sống tâm linh dân tộc Việt.
Lòng trọng lễ nghĩa, hiếu thảo với cha mẹ, ông bà, tổ tiên và nguồn gốc của mình luôn được gìn giữ và tôn vinh.
