Phong tục thờ cúng tổ tiên và bàn thờ gia tiên trong nhà

Thưa quý vị, thờ cúng tổ tiên là một tín ngưỡng truyền thống đặc biệt của người Việt, thể hiện lòng kính trọng và biết ơn đối với tổ tiên, ông bà, cha mẹ. Đây là những người đã sinh ra và xây dựng nền tảng cho cuộc sống của các thế hệ sau. Phong tục thờ cúng tổ tiên bắt nguồn từ niềm tin rằng linh hồn của người đã khuất vẫn tồn tại trong thế giới này và tiếp tục ảnh hưởng đến cuộc sống của con cháu.

Người Việt quan niệm rằng dù thể xác đã mất, linh hồn vẫn bất diệt. Linh hồn ấy có thể giúp đỡ con cháu, bảo vệ họ trong khó khăn, chia vui khi họ gặp may mắn, khuyến khích họ làm việc thiện và cũng có thể phạt khi họ phạm lỗi. Chính vì thế, con cháu trong gia đình thường tránh làm việc xấu, sợ làm tổn thương linh hồn của ông bà, cha mẹ.

Nghi Lễ Thờ Cúng Tổ Tiên Trên Bàn Thờ Gia Tiên

Nghi lễ thờ cúng tổ tiên đã được ghi chép rõ ràng trong nhiều sách về phong tục tín ngưỡng Việt Nam, điển hình như Việt Nam phong tục của Phan Kế Bính hay Phong tục thờ cúng tổ tiên trong gia đình Việt Nam của Toan Ánh. Người dân Việt rất trọng lễ nghĩa, hiếu thảo với cha mẹ và luôn giữ đạo lý kính trọng tổ tiên, nguồn cội của mình. Việc thờ cúng tổ tiên không cần phải là mâm cao cỗ đầy, chỉ cần thắp một nén nhang lên bàn thờ trong những ngày lễ Tết hoặc ngày giỗ, là con cháu có thể thể hiện tấm lòng thành kính, hướng về cội nguồn và tưởng nhớ những người đã khuất.

Bàn Thờ Tổ Tiên

Bàn thờ tổ tiên là một phần không thể thiếu trong mỗi gia đình. Nó luôn được đặt ở nơi trang trọng và thường có đầy đủ đồ lễ như hương, hoa, trà, quả. Trong những ngày giỗ, Tết, nếu con cháu muốn dâng cúng cỗ mặn, sẽ đặt ở một bàn phụ thấp hơn bàn thờ chính. Trước đây, bàn thờ gia tiên thường được đặt ngay tại gian chính của ngôi nhà. Nếu gia đình có điều kiện, đồ thờ sẽ được làm từ những vật liệu quý giá như sơn son thiếp vàng, và có đủ thần chủ cho bốn đời.

Ngày Giỗ Họ và Gia Phả Trên Bàn Thờ Gia Tiên

Ngoài ngày giỗ tổ tiên, người Việt còn có ngày giỗ họ. Trong ngày giỗ họ, con cháu sẽ góp dỗ và về nhà trưởng tộc để cùng tưởng nhớ tổ tiên. Mỗi dòng họ đều có một cuốn gia phả, ghi chép đầy đủ họ tên, chức tước, ngày tháng sinh tử của tổ tông và những người trong dòng họ. Điều này giúp con cháu dễ dàng truy tìm và nhớ về cội nguồn. Con cháu trong dòng họ sẽ lập từ đường để thờ vị thủy tổ, và trên bàn thờ sẽ có bài vị của vị thủy tổ dòng họ. Xưa kia, bài vị được viết bằng chữ Hán, nhưng hiện nay nhiều người đã chuyển sang dùng chữ quốc ngữ.

Các Vật Dụng Trên Bàn Thờ Tổ Tiên

Trên bàn thờ tổ tiên, thường có một bát hương ở giữa, và trên bát hương sẽ có một cây trụ để cắm hương vòng, tượng trưng cho vũ trụ. Ở hai góc bàn thờ, luôn có hai cây đèn hoặc nến, tượng trưng cho mặt trời bên trái và mặt trăng bên phải. Khi cần giao tiếp với tổ tiên, thỉnh cầu hoặc sám hối, người ta sẽ thắp đèn dầu hoặc đốt nến và thắp hương. Ngày nay, nhiều gia đình đã sử dụng đèn điện thay cho đèn dầu. Đặc trưng của văn hóa nông nghiệp cũng được thể hiện qua các vật dụng trên bàn thờ tổ tiên của người Việt.

Đỉnh Ba Chân và Hướng Bàn Thờ Gia Tiên

Sau bát hương, thông thường có một đỉnh ba chân, nắp đỉnh vẽ hình con lân, tượng trưng cho sức mạnh bề trên và sự bảo vệ tinh thần cho con cháu. Người Việt cũng rất chú trọng đến hướng đặt bàn thờ. Theo phong tục đạo Phật, hướng Nam là nơi tượng trưng cho trí tuệ, sự sáng tạo và sinh lực tràn đầy.

Thờ Cúng Tổ Tiên Trong Ngày Tết

Dù phương thức và quan niệm thờ cúng tổ tiên có thay đổi theo thời gian, nhưng ý nghĩa của phong tục này vẫn được giữ nguyên. Ngoài ngày giỗ, Tết cũng là một dịp quan trọng để các gia đình trang hoàng bàn thờ tổ tiên. Việc trang trí bàn thờ tùy thuộc vào điều kiện của mỗi gia đình, nhưng thông thường, các gia đình sẽ bày mâm ngũ quả với năm loại quả mang năm màu sắc khác nhau như chuối xanh, bưởi vàng, hồng đỏ, lê trắng, quýt da cam. Những loại quả này tượng trưng cho những ước mong về Phú Quý, Thọ, Khang, Ninh.