Mẫu Đệ Nhị Thượng Ngàn

II. Truyền thuyết và thân thế Mẫu Đệ Nhị Thượng Ngàn

Mẫu Đệ Nhị Thượng Ngàn là một trong những vị Thánh quan trọng trong tín ngưỡng Tứ Phủ, và có nhiều truyền thuyết kể về thân thế và nguồn gốc của bà.

Theo một số tích, bà vốn là tiên nữ ở núi Thiên Thai, vì yêu thích cảnh sơn lâm mà xin đầu thai làm con gái vua Hùng, được giao cai quản vùng rừng núi. Một truyền thuyết khác cho rằng Mẫu Đệ Nhị là con của Thánh Tản Viên Sơn (Sơn Tinh) và công chúa Mỵ Nương, gắn liền với quyền lực và sự linh thiêng của núi rừng.

Ngoài ra, tại vùng dân tộc Tày ở Đông Cuông (Yên Bái), dân gian truyền rằng bà tên là Đề Thị Kiều, vợ của ông Hà Văn Thiêm – một người Tày có công lớn trong chống giặc Nguyên. Sau khi ông hy sinh, bà giúp dân lập bản, dạy nghề và chữa bệnh, từ đó người dân lập miếu thờ bà cùng con trai hai bên bờ sông Hồng.

III. Vai trò Mẫu Đệ Nhị trong tín ngưỡng Tứ Phủ

Mẫu Đệ Nhị là vị có quyền cao nhất trong Sơn Trang (cõi núi rừng) cai quản 36 động Sơn Trang. Bà là một trong Tứ Phủ Chầu Bà và thường giáng về trong các buổi hầu đồng tại các phủ chính như: Đông Cuông (Yên Bái), Suối Mỡ (Bắc Giang), Bắc Lệ (Lạng Sơn).

IV. Nghi thức hầu đồng và giáng ngự

Khi Mẫu Đệ Nhị Thượng Ngàn giáng đồng, hình tượng của bà thường được miêu tả:

• Mặc áo xanh, tượng trưng cho rừng núi bạt ngàn

• Cầm quạt múa mồi, đeo kiềng bạc và khăn buồm

• Đôi khi ngự về để chứng đàn và phát lộc cho con nhang, đệ tử

Một nghi thức đặc biệt trong hầu đồng là nghi thức đội dầu, nhằm cầu chứng giáng ngự của Chầu. Người thực hiện đội mâm gồm cau, trầu, thuốc lào và tiền lẻ. Khi lửa đốt cháy bó môi, nếu một đồng tiền ngửa hoặc một sấp, đó là dấu hiệu Phật Thánh đã chứng. Người đội dầu sau đó lạy tạ, rời đàn, nhường chỗ cho người tiếp theo, tạo nên sự tuần hoàn và uy linh trong nghi lễ.

V. Thơ văn và chầu văn ca ngợi Mẫu

Trong các buổi lễ các bài chầu văn thường nhắc đến Mẫu Đệ Nhị với những hình ảnh đầy trữ tình và huyền thoại như:

“Rồng vàng tiền chúa Thượng Ngàn Đông Cuông Tuần Quán giáng đàn xuống đây
Xe này gió cuốn dùng cây dưới khe cá lặn trình bày về ngàn...”

Đệ Nhị Thượng Ngàn được mô tả là người có dung nhan rực rỡ tóc xanh da sáng quyền uy lẫm liệt giữa non ngàn mây phủ.

VI. Ý nghĩa văn hóa và tâm linh

Tín ngưỡng thờ Mẫu Đệ Nhị Thượng Ngàn thể hiện:

• Tình yêu thiên nhiên lòng tôn kính đối với núi rừng của người Việt

• Tinh thần uống nước nhớ nguồn nhớ về tổ tiên

• Khát vọng về cuộc sống yên lành mưa thuận gió hòa cây cối tươi tốt

Trong chiến tranh rừng còn là nơi che bộ đội chống quân thù càng làm tăng thêm sự linh thiêng của vị thánh mẫu cai quản rừng núi.

VII. Những nơi thờ Mẫu Đệ Nhị tiêu biểu

Các ngôi đền thờ Mẫu Đệ Nhị Thượng Ngàn nổi tiếng:

• Đền Đông Cuông (Yên Bái) – gắn với sự tích mẫu giáng sinh

• Đền Suối Mỡ (Bắc Giang)

• Đền Bắc Lệ (Lạng Sơn)