Bàn thờ Canh Nậu - Cúng dường là hành động cao quý trong Phật giáo, thể hiện lòng thành kính, biết ơn và mong muốn tạo phước lành thông qua việc dâng hiến vật chất hoặc tinh thần lên Tam Bảo (Phật – Pháp – Tăng). Tuy nhiên, không phải ai cũng thực hiện cúng dường với cùng một tâm thế, bởi trong đạo Phật có sự phân biệt rõ ràng giữa các cấp độ cúng dường tùy thuộc vào trình độ tu tập, nhận thức và động cơ bên trong của người hành lễ.
1. Cúng dường của người phàm: Làm để cầu mong
Ở mức độ phổ biến nhất, cúng dường của người phàm thường gắn liền với mong cầu lợi ích cá nhân. Người phàm dâng lễ để cầu tài, cầu lộc, mong được bình an, khỏe mạnh, thăng tiến hoặc hóa giải tai họa. Đây là hình thức cúng dường có điều kiện, mang tính đối ứng nhân quả, tức là gieo nhân thiện để hy vọng gặt quả lành. Dù vậy, hành động này vẫn đáng được khích lệ, bởi khởi đầu từ tâm thiện. Tuy nhiên, nó vẫn bị chi phối bởi “trụ tướng”, tức là còn bám chấp vào hình thức, số lượng lễ vật hoặc đối tượng nhận lễ.
2. Cúng dường của người tu học: Làm vì sự giải thoát
Khi bước vào con đường tu tập, người học đạo nhận ra rằng cúng dường không chỉ để cầu phước báo, mà còn là phương tiện rèn luyện tâm xả ly và nuôi dưỡng trí tuệ. Ở giai đoạn này, họ không còn bận tâm đến việc dâng nhiều hay ít, được gì sau đó, mà quan trọng là làm bằng tâm thanh tịnh, không tính toán. Đây chính là sự chuyển đổi từ mong cầu lợi ích cá nhân sang thực hành buông bỏ. Người tu bắt đầu hiểu được bản chất vô thường của sự vật và biến việc cúng dường thành hành động rèn luyện tâm, từ “muốn được” dần chuyển sang “muốn buông”.
3. Cúng dường Ba La Mật: Hành động không vướng mắc
Ở cấp độ cao nhất, cúng dường ba la mật được xem là hành động không còn vướng mắc, không còn phân biệt giữa người cho, người nhận hay vật được cho. Đây là trạng thái vô cầu, vô niệm, vô chấp, khi việc thiện được thực hiện hoàn toàn xuất phát từ lòng từ bi và trí tuệ. Người hành trì ở mức độ này không mong hồi đáp, không ghi nhớ công lao, cũng không chờ phước báo về sau. Trong kinh điển, những vị Bồ Tát là biểu tượng cho cúng dường ba la mật, bởi họ giúp đời, độ sinh, hành thiện khắp nơi mà không quan tâm đến bản thân. Như lời dạy trong Phật pháp: “Không cầu thành Phật, là đã thành Phật rồi.”
4. Cúng dường Tam Bảo: Sự phân tầng trong hành trì
Khi nói đến cúng dường Tam Bảo (Phật – Pháp – Tăng), việc hành trì cũng được phân thành nhiều cấp độ. Ở bước sơ tâm, người Phật tử hướng về Tam Bảo để cầu bình an, tài lộc và may mắn, coi đây như động lực ban đầu để khởi tâm tu học. Khi tâm đã phát nguyện, cúng dường không chỉ để cầu phước mà trở thành cách thể hiện lòng tôn kính, nuôi dưỡng sự tinh tấn tu hành. Cao hơn nữa, cúng dường giải thoát hướng đến việc buông bỏ ngã chấp, hồi hướng công đức cho tất cả chúng sinh cùng giác ngộ. Và ở mức độ ba la mật, người hành trì không còn thấy mình là “người cho”, Tam Bảo là “người nhận”, mà mọi hành động đều vô ngã, vô trụ, thể hiện tinh thần cúng dường cao nhất.
Kết luận: Cúng dường là phương tiện, tâm là cốt lõi
Cúng dường là phương tiện nhưng tâm mới là cốt lõi. Việc phân biệt các cấp độ cúng dường không nhằm so sánh ai cao ai thấp, mà giúp mỗi người tự soi lại tâm mình khi hành thiện. Từ cúng dường để cầu phước, chúng ta có thể tiến xa hơn đến cúng dường vì lòng từ, rồi đến hành động vì lợi ích tất cả mà không còn vướng mắc vào công đức. Cúng dường đúng nghĩa không nằm ở số lượng, mà ở tâm trong sáng và ý nguyện vị tha. Khi hiểu được điều này, ta sẽ nhận ra rằng mỗi hành động nhỏ, nếu được làm bằng tâm chân thật, đều có thể trở thành một cúng dường ba la mật.
