2. Các dịp tổ chức nghi lễ hầu đồng
Nghi lễ hầu đồng thường được tổ chức theo các kỳ và dịp đặc biệt trong năm. Các kỳ hầu gồm: Hầu Thượng Nguyên vào tháng Giêng để cầu an đầu năm; Hầu vào Hè tháng Tư cầu mát, tránh ôn dịch; Hầu ra Hè tháng Bảy cầu khang thái bình; Hầu Tất Niên cuối năm để lễ tạ Thánh Phật. Các dịp đặc biệt gồm: Rằm tháng Hai hầu Thánh Mẫu Thượng Ngàn; 20 tháng Tám hầu Đức Thánh Trần; 12 tháng Chạp tiệc Mẫu Tuyên Quang; 15 tháng Hai tiệc Mẫu Sòng Sơn; mùng 10 tháng Ba hóa nhật Mẫu Phủ Dầy. Ngoài ra, còn có các vấn hầu đột xuất như trình đồng, mở phủ, lập điện, khánh tạ, cúng lễ trước hoặc sau đám cưới, ma chay, tùy theo nhu cầu tín ngưỡng và căn cơ của đồng nhân. Nghi lễ hầu đồng không chỉ là nghi thức tâm linh mà còn gắn kết cộng đồng và bảo tồn văn hóa dân gian.
3. Chuẩn bị trước một vấn hầu
Việc chuẩn bị kỹ càng là điều kiện tiên quyết để vấn hầu diễn ra viên mãn. Trước hết, cần chọn ngày giờ tốt để hầu Thánh, tránh ngày xấu, đồng thời xin cung hầu và dâng lễ tại các đền cũng như thống nhất thủ tục với nhà đền. Cần mời thầy, cung văn, bạn bè tham dự và thông báo địa điểm, thời gian cụ thể. Đồng thời, sắp khăn áo, chuẩn bị đạo cụ và phương tiện nếu di chuyển xa, cùng việc mua sắm lễ vật như lễ chay, lễ mặn, hoa quả, vàng mã, lộc và bàn tiệc. Trước buổi lễ, đồng nhân phải kiêng kỵ, tránh gần gũi người khác giới, ăn chay, tắm bằng nước lá thơm để thanh tẩy cơ thể và giữ thân thể sạch sẽ, mặc đồ mới để tham dự lễ trang nghiêm.
4. Trình tự các bước trong một vấn hầu
Một buổi vấn hầu được tiến hành theo trình tự chặt chẽ để đảm bảo nghi lễ trang nghiêm. Trước khi hầu, pháp sư thỉnh Phật Thánh mở đầu buổi lễ, chuẩn bị đầy đủ lễ vật như hoa quả, vàng mã và các vật phẩm cần thiết, đồng thời mời đồng đền, thầy pháp, thủ nhang và bạn đạo tham dự, kiểm tra kỹ mọi lễ nghi và đạo cụ. Khi bắt đầu hầu, đồng nhân bước lên sập, phủ khăn và nếu là tân đồng, cần có đồng thầy hướng dẫn. Trình tự hầu gồm: Tam Tòa Thánh Mẫu, Ngũ Vị Tôn Quan, Tứ Phủ Chầu Bà, Quan Hoàng, Thánh Cô và Thánh Cậu, với việc mở khăn phủ diện chỉ từ các giá sau Tam Tòa Thánh Mẫu. Mỗi buổi thường hầu khoảng 19–20 giá đại diện cho các thần linh, đảm bảo đủ nghi thức và ý nghĩa tâm linh.
5. Những nghi thức cần có trong khi hầu
Trong lễ hầu đồng, có một số nghi thức quan trọng cần thực hiện đầy đủ và trang nghiêm. Ra tay dấu, xe giá, tung khăn, hồi Dương Ngự Đồng được thực hiện để báo hiệu cung văn: thánh nam ra tay trái, thánh nữ ra tay phải, các giá số 5 và 10 ra cả hai tay. Dấu tay giúp cung văn dâng đúng văn và y phục. Hành lễ thánh nam quỳ gối dùng khăn tấu hương ba lần, thánh nữ dùng quạt và hương, tất cả đều cần thể hiện sự thanh tịnh và trang nghiêm. Vũ đạo trong hầu đồng sử dụng đạo cụ như kiếm, cờ, đao, quạt, múa mồi… tuyệt đối không quay lưng vào bàn thờ hoặc hướng đạo cụ về nơi thờ; thánh nam uy nghi mạnh mẽ nhưng không thô, thánh nữ duyên dáng nhưng không dung tục. Sau hành lễ, ngự đồng thưởng trà nghe văn đàn và ban phúc, phát lộc từ các vị cao xuống theo thứ tự, cần có người điều phối để nghi lễ trật tự, tránh lộn xộn. Những nghi thức này đảm bảo lễ hầu vừa trang nghiêm vừa giữ được ý nghĩa tâm linh sâu sắc.
6. Kết thúc vấn hầu và lễ tạ
Sau khi hầu đồng, nghi thức xe giá hồi cung được thực hiện bằng cách tung khăn hoặc che quạt, kết hợp vái tạ trước khi chuyển sang giá tiếp theo. Khi buổi hầu đồng kết thúc, đồng nhân thực hiện lễ cúng tạ Thánh và có thể làm lễ sám hối ngay hoặc sau 3 ngày để thanh tẩy tâm linh. Đồng thời, tặng lộc cho khách mời, thầy pháp và cung văn, tạo không khí hòa hợp, vui vẻ và tiễn khách trong sự thanh tịnh, kết thúc buổi lễ một cách trọn vẹn.
7. [Âm nhạc] trong nghi lễ hầu đồng
Âm nhạc giữ vai trò quan trọng trong nghi lễ hầu đồng, vừa hỗ trợ vừa là phương tiện giao tiếp giữa con người và Thánh linh. Hát văn – chầu văn dẫn dắt toàn bộ nghi thức, giúp các giá Thánh ngự về đúng trình tự. Nhạc cụ truyền thống như trống, phách, đàn nguyệt, đàn nhị tạo nhịp và không khí linh thiêng cho lễ. Với tính biểu cảm cao, âm nhạc truyền cảm xúc, dẫn lối cho Thánh ngự và tăng sự trang nghiêm cho buổi hầu. Người cung văn cần kinh nghiệm, thuộc lời văn, nhạy bén với tay dấu của đồng, điều khiển không khí lễ hội, kết nối nghi thức với yếu tố tâm linh một cách trọn vẹn.
