1. Truyền thống và phong tục tang lễ của người Việt Nam
Truyền thống và phong tục của người Việt Nam gắn liền với các nghi lễ văn hóa lâu đời như Tết, tang ma và các tập quán dân gian được truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác. Khi có người qua đời, gia đình thường bảo quản thi thể tại nhà trong ba ngày trước khi tiến hành mai táng. Người Việt tin rằng linh hồn người đã khuất sẽ trở về nhà sau bảy ngày, gọi là tuần thất đầu tiên thể hiện sự tưởng nhớ, dù nhiều người vẫn bán tín bán nghi về linh hồn có thực sự trở lại cõi trần.
1.1. Khi trong nhà có cả bàn thờ Phật và bàn thờ gia tiên, tang lễ nên thắp hương như thế nào cho đúng?
Khi có tang, người ta thường làm tấm phông hoặc màn che bàn thờ Phật, bàn thờ tổ tiên, thậm chí che cả gương. Nguyên nhân là linh hồn người mới mất còn quanh quẩn trong nhà; nếu nhìn gương mà không thấy bóng mình hoặc thấy bàn thờ mà biết chưa được lên thờ, họ dễ sinh tâm chưa an. Che bàn thờ, ảnh hay gương giúp giữ không gian tang lễ tịnh tâm và yên ổn.
1.2. Trong thời gian chưa phát tang, thờ cúng tổ tiên nên thực hiện ra sao?
Thờ cúng tổ tiên thường tạm dừng, chỉ thắp hương cho người mới mất ví dụ trên bát cơm đầu hoặc bàn thờ tạm của người đã khuất. Khi hài cốt được đưa ra khỏi nhà, mới dỡ phông và thắp hương kính cáo gia tiên, cầu xin tổ tiên đón linh hồn người mới mất về đoàn tụ cùng dòng tộc.
1.3. Có cần thắp hương trên bàn thờ Phật trong tang lễ không?
Không nhất thiết. Phật ở mười phương, do đó ở đâu niệm Phật, thắp hương cũng được. Người chủ lễ hoặc thầy khai thị sẽ đứng bên linh cữu để giảng giải cho linh hồn rằng thân tứ đại đã tan rã, không nên vương vấn hay đau buồn, mà hãy hướng tâm về cảnh giới an lành để sớm được tái sinh.
1.4. Chụp hình, quay phim hay livestream trong đám tang có ảnh hưởng đến siêu thoát của người mất không?
Hoàn toàn không. Dù tang lễ có quay hoặc phát trực tiếp, linh hồn vẫn chứng kiến mọi việc, nhận biết ai đến viếng với lòng thành kính, ai chỉ đến cho có lệ. Người âm quan sát tâm niệm và thái độ của người sống, chứ không bận tâm đến hình ảnh hay cách quay chụp.
1.5. Dâng vòng hoa trong tang lễ có quan trọng không?
Người âm chỉ cảm nhận được tấm lòng chân thành, chứ không để ý đến kích thước hay vẻ đẹp của vòng hoa. Quá chú trọng hình thức hoặc vật chất đôi khi gây lãng phí, ví dụ như phí dọn vòng hoa ở nghĩa trang quan trọng nhất là tấm lòng thành kính và sự thương cảm thật sự của người còn sống đối với người đã khuất.
2. Nghi thức tang lễ
2.1 Ngày đầu thất
Ngày đầu thất là ngày thứ bảy sau khi người qua đời, được coi là thời điểm linh hồn trở về nhà. Gia đình chuẩn bị mâm cơm cúng để cầu cho linh hồn được thanh thản. Mọi người tránh để linh hồn nhìn thấy mình vì nếu linh hồn thấy người nhà có thể lưu luyến và không muốn rời đi, ảnh hưởng đến đầu thai. Vào giờ Tý của ngày đầu thất, gia đình thường đốt một đồ vật hình chiếc thang để linh hồn có thể theo thang lên trời, thuận lợi cho siêu thoát và tiếp tục vòng luân hồi.
2.2. Thân Trung Ấm:
Thân Trung Ấm là giai đoạn trung gian mà linh hồn trải qua trong 49 ngày sau khi con người qua đời, theo kinh Địa Tạng. Linh hồn chuẩn bị để đầu thai vào cảnh giới tương ứng với nghiệp lực của mình. Trong 49 ngày, gia đình thường thực hiện cúng lễ hàng ngày cho người quá cố, đặc biệt vào các ngày tuần thất, nhằm giúp linh hồn được siêu độ, thanh thản và sớm tìm được con đường tái sinh phù hợp.
2.3. Phong tục đặc biệt trong ngày đầu thất
Phong tục đặc biệt trong ngày đầu thất của người Việt với người đã khuất và các nghi thức tâm linh quan trọng, gia đình thường bày mâm cúng vào giờ Tý, gồm cơm chay và các món ăn mà người quá cố yêu thích có thể kết hợp thịt bò, thịt ngựa để thể hiện lòng thành. Trước cửa nhà, 1 bát nước sạch và bát ngũ cốc được chuẩn bị nhằm cầu cho linh hồn được gột rửa, bảo vệ khỏi tà ma. Vào ngày đầu thất, gia đình không ra ngoài để cúng lễ vì thần linh tại mộ sẽ ghi lại tên tuổi người đã khuất trong âm trạch; mọi hành động mạo phạm có thể ảnh hưởng đến sự siêu thoát của linh hồn. Đồng thời, cần cảnh giác với linh hồn đột ngột qua đời; nếu linh hồn báo mộng, người nhà không nên hoảng sợ mà giữ tĩnh tâm, tìm cách giúp họ yên nghỉ.
2.4. Lý giải về sự chuyển sinh của linh hồn
Lý giải về sự chuyển sinh của linh hồn và tín ngưỡng dân gian giải thích quá trình linh hồn sau khi chết đi và bước vào vòng luân hồi. Sau khi qua đời, linh hồn trải qua giai đoạn Thân Trung Ấm kéo dài 49 ngày, cần được cúng lễ và cầu siêu để linh hồn được siêu độ và chuẩn bị cho sự chuyển sinh.
Kết thúc 49 ngày, linh hồn sẽ tái sinh vào một trong sáu cõi của lục đạo luân hồi:
-
Cõi Trời: Linh hồn có phúc đức lâu dài, nghiệp lành nhiều, được tái sinh vào cõi trời hưởng phúc.
-
Cõi Người: Linh hồn đã tích lũy nghiệp lành vừa đủ, sống cuộc đời bình thường có khả năng tu hành để thoát vòng luân hồi.
-
Cõi Ngạ Quỷ: Linh hồn mang nghiệp xấu, sống trong đói khát, khổ sở và không thỏa mãn ham muốn.
-
Cõi Súc Sinh: Linh hồn tích nghiệp ác hoặc hành động bạo ác, tái sinh trong thân loài vật, chịu nhiều đau khổ.
-
Cõi Địa Ngục: Linh hồn có nghiệp xấu nặng, phải chịu sự tra tấn, đau đớn lâu dài.
-
Cõi Atula (Bán Thần): Linh hồn có sức mạnh nhưng đầy tham vọng, thù hận, không có sự thanh thản.
2.5. Linh hồn và nghiệp lực
Linh hồn và nghiệp lực là khái niệm quan trọng trong tín ngưỡng và Phật giáo, giải thích mối liên hệ giữa cái chết, nghiệp quả và con đường siêu thoát của mỗi người. Những linh hồn vất vưởng, như người chết đột ngột hoặc không có nơi chôn cất thường trở thành cô hồn, lạc mất trong các dòng sông âm gian và cần được giúp đỡ để tìm đường siêu thoát. Gia đình có thể đưa tro cốt người đã khuất về quê hương để linh hồn được an nghỉ và sớm tìm thấy con đường siêu thoát. Theo Phật giáo về lục đạo luân hồi con người sống nhiều kiếp, trải qua nghiệp quả và cái chết chỉ là bước chuyển đổi sang hình thức sống mới. Nghiệp lực dẫn dắt linh hồn trong vòng luân hồi, và nếu không tu tập, hành thiện, linh hồn có thể bị lạc vào các cõi xấu hoặc trôi lăn mãi mà không được giải thoát. Do đó, tích đức, tu hành và hành thiện là cách quan trọng để hướng linh hồn tới sự an lạc và siêu thoát đồng thời duy trì cân bằng nghiệp lực trong các kiếp sống tiếp theo.
2.6. Âm nhạc trong tang lễ
Âm nhạc trong tang lễ đóng vai trò quan trọng trong cầu siêu cho linh hồn người đã khuất. Những bài hát hoặc giai điệu chậm rãi, sâu lắng giúp tạo không khí trang nghiêm, thanh tịnh, hỗ trợ linh hồn an nghỉ và được siêu thoát. Sử dụng âm nhạc trong tang lễ không chỉ làm dịu tâm lý người ở lại mà còn góp phần tôn trọng truyền thống, giữ trọn giá trị văn hóa trong lễ tang.
2.7. Cách giúp linh hồn người mất an tâm và sớm siêu thoát là gì?
Ngoài thắp hương, khai thị và phát nguyện cho linh hồn là phương pháp giúp họ an tâm, hiểu rõ quy luật sinh tử và sớm được siêu thoát cũng nhắc nhở người sống về ý nghĩa của sinh tử, tăng lòng từ bi và trách nhiệm với gia đình.
