I. Giới thiệu
Bức hoành phi được viết bằng lối chữ đặc biệt, khó nhận dạng, nhưng chứa đựng giá trị tư tưởng sâu sắc. Nội dung được đọc là “難得糊塗 – Nan đắc hồ đồ”, kèm theo một đôi câu đối mang ý nghĩa hiếu đạo, thể hiện tinh thần triết học và đạo lý truyền thống phương Đông.
II. Nội dung và ý nghĩa của hoành phi
Cụm chữ “Nan đắc hồ đồ” có nghĩa là “Khó có được sự hồ đồ” hay “Khó có thể làm bộ hồ đồ”. Ẩn sau câu này là quan niệm sống thâm thúy: biết giả ngây, giả dại mới là bậc trí tuệ cao. Thành ngữ này vốn quen thuộc trong tư tưởng Nho giáo và Đạo giáo, mang hàm ý rằng con người dù sáng suốt đến đâu cũng không nên tỏ ra quá thông minh, bởi “biết mà không nói hết, hiểu mà vẫn giữ khiêm cung” chính là cách ứng xử khôn ngoan. Trong cuộc sống, đôi khi cần biết “giả dại qua ải” để giữ hòa khí, tránh va chạm và bảo toàn bản thân. Tinh thần này nhấn mạnh đức tính độ lượng, khiêm nhường và biết tiết chế của người quân tử.
Trong văn hóa Trung Hoa, “Nan đắc hồ đồ” được nhiều danh nhân yêu thích, trong đó có một danh sĩ thời Thanh từng viết câu này trên thư họa để khuyên người đời biết lùi một bước, giữ sự an hòa. Cụm từ “Nan đắc” nghĩa là “khó có được”, còn “Hồ đồ” nghĩa gốc là “mơ hồ, không rõ ràng”, nhưng trong ngữ cảnh này lại trở thành biểu tượng của trí tuệ mềm dẻo, biết thuận theo thời thế. Như vậy, bức hoành phi không chỉ là một tác phẩm thư pháp mà còn là lời dạy nhân sinh thấm đượm triết lý sống: “Thông minh là một loại tài năng, còn biết giả hồ đồ là một loại cảnh giới.”
III. Ý nghĩa của câu đối
Đi liền với hoành phi là đôi câu đối:
劬勞德重父母情深
叨為人子咸有慈親
Âm Hán Việt đọc là:
Cù lao đức trọng, phụ mẫu tình thâm
Thao vi nhân tử, hàm hữu từ thân.
Nội dung thể hiện lòng hiếu thảo và tôn kính đối với cha mẹ. Nghĩa của câu là công lao và đức hạnh của cha mẹ thật lớn lao, tình nghĩa sinh thành thật sâu nặng; làm con phải luôn ghi nhớ ân đức, giữ lòng hiếu thuận với cha mẹ.
Dịch thơ:
Công ơn, đức hạnh đấng sinh thành lớn lao, sâu đậm
Tri ân, hiếu nghĩa đạo làm con tôn kính mẹ cha.
Các từ ngữ trong câu đối mang tầng nghĩa văn hóa rõ rệt. “Cù lao” chỉ công ơn khó nhọc của cha mẹ trong việc nuôi dưỡng con cái. “Đức trọng” là đức hạnh sâu dày, đáng kính. “Phụ mẫu” nghĩa là cha mẹ, “tình thâm” là tình cảm sâu đậm. “Thao” mang nghĩa chịu ơn, “vi nhân tử” nghĩa là làm con người, đạo làm con, “hàm hữu” nghĩa là đều có, còn “từ thân” chỉ cha mẹ nhân ái, hiền hòa. Toàn bộ câu đối là một lời nhắc nhở về đạo hiếu, lấy tình nghĩa gia đình làm gốc, nuôi dưỡng lòng biết ơn và đức nhân của con người.
IV. Tổng kết
Bức hoành phi “Nan đắc hồ đồ” cùng đôi câu đối đi kèm là một chỉnh thể hài hòa giữa triết lý sống và đạo hiếu. Một bên là lời dạy về nhân sinh, dạy con người biết sống khiêm tốn, giữ lòng an nhiên trong thế sự; bên kia là đạo làm con, tôn vinh công ơn sinh thành của cha mẹ. Hai phần gắn kết với nhau, tạo nên giá trị tinh thần sâu sắc, thể hiện nét đẹp truyền thống của văn hóa Á Đông, nơi con người sống bằng sự thấu hiểu, nhẫn nhịn và lòng biết ơn.
