Tín ngưỡng thờ mẫu của người Việt Nam, đặc biệt là nghi lễ hầu đồng, là một trong những di sản văn hóa phi vật thể độc đáo đã được UNESCO công nhận vào năm 2016. Tín ngưỡng thờ mẫu của người Việt Nam không chỉ là hiện tượng tín ngưỡng mà còn là phần quan trọng trong nền văn hóa Việt Nam, thể hiện sự tôn kính đối với người phụ nữ, tổ tiên và những người anh hùng có công với đất nước.
1. Sự tương đồng tín ngưỡng thờ mẫu với các tín ngưỡng khác
Tín ngưỡng thờ mẫu của người Việt có nhiều điểm tương đồng với các tín ngưỡng khác trên thế giới. Ví dụ, ở Trung Hoa, Nữ Oa là vị thần tạo ra loài người; trong khi ở Hy Lạp cổ đại nữ thần Artemis được thờ phụng như là nữ thần săn bắn và sắc đẹp. Ở Nepal, tục thờ nữ thần Kumari cũng có những điểm tương đồng với sự tôn thờ một cô gái như hiện thân của nữ thần.
Tuy nhiên điều đặc biệt ở tín ngưỡng thờ mẫu của Việt Nam là sự phát triển thành một hệ thống tín ngưỡng riêng biệt với những nghi lễ trang phục và đền đài đặc trưng trong đó nghi lễ hầu đồng giữ vai trò nổi bật.
2. Nghi lễ hầu đồng: Mối liên kết giữa tín ngưỡng và nghệ thuật
Nghi lễ hầu đồng là một phần không thể thiếu trong tín ngưỡng thờ mẫu là nghi lễ đặc sắc trong đó người hầu đồng sẽ "nhập đồng" để giao tiếp với các thần linh thể hiện qua âm nhạc múa và lời ca. Những điệu múa thờ mẫu tam Phủ không chỉ mang tính tôn thờ mà còn là một phần của nghệ thuật dân gian bao gồm chèo tuồng và hát văn.
Chầu văn một loại hình âm nhạc đặc trưng của tín ngưỡng thờ mẫu được coi là hình thức lễ nhạc quan trọng thể hiện tính tâm linh qua các lời văn chau chuốt nghiêm trang. Loại hình âm nhạc thờ mẫu tam Phủ cũng đã trở thành một trong những đóng góp lớn của người Việt vào kho tàng âm nhạc thế giới.
3. Giá trị văn hóa và nhân văn của tín ngưỡng thờ mẫu
Tín ngưỡng thờ mẫu không chỉ là biểu hiện của tín ngưỡng tôn thờ nữ thần mà còn chứa đựng những giá trị nhân văn sâu sắc. Tín ngưỡng thờ Mẫu khẳng định vai trò của người phụ nữ trong xã hội tôn vinh sự hy sinh và bảo vệ của mẹ đối với con cái. Đồng thời tín ngưỡng thờ mẫu tam Phủ còn thể hiện lòng biết ơn đối với tổ tiên những người có công với đất nước và khuyến khích mọi người sống tốt biết đối nhân xử thế.
4. Đánh giá từ quốc tế về tín ngưỡng thờ mẫu
Tín ngưỡng thờ mẫu của người Việt Nam đã nhận được sự đánh giá cao từ các đại sứ và chuyên gia quốc tế. Các đại sứ từ Mỹ, Thổ Nhĩ Kỳ, Mexico đều bày tỏ sự ngưỡng mộ đối với nghi lễ hầu đồng đặc biệt là về mặt nghệ thuật và tính nhân văn của nó. Nghi lễ thờ mẫu tam Phủ không chỉ mang giá trị tâm linh mà còn là một kho tàng nghệ thuật dân gian phong phú.
5. Thách thức và những vấn đề hiện tại của tín ngưỡng thờ mẫu
Mặc dù tín ngưỡng thờ mẫu mang lại nhiều giá trị tích cực nhưng hiện nay cũng tồn tại một số vấn đề. Một số người lợi dụng tín ngưỡng thờ mẫu tam Phủ để trục lợi thực hiện các hoạt động mê tín dị đoan cầu mong tài lộc sự giàu có thay vì cầu sức khỏe và bình an. Các hoạt động thờ mẫu tam Phủ đã gây ra sự hỗn loạn ảnh hưởng tiêu cực đến trật tự công cộng và môi trường.
Việc cần thiết là pháp luật cần điều chỉnh những hoạt động thờ mẫu tam Phủ để bảo vệ quyền tự do tín ngưỡng của công dân đồng thời ngăn chặn các hoạt động mê tín trục lợi giúp tín ngưỡng thờ mẫu phát triển bền vững và đúng đắn.
6. Kết luận
Tín ngưỡng thờ mẫu tam Phủ của người Việt là một di sản văn hóa phi vật thể quý giá của nhân loại không chỉ vì tính linh thiêng mà còn vì sự kết hợp hài hòa giữa tín ngưỡng và nghệ thuật dân gian. Việc UNESCO công nhận tín ngưỡng thờ mẫu tam Phủ là di sản văn hóa phi vật thể đã góp phần khẳng định giá trị của văn hóa Việt Nam trên thế giới đồng thời cũng mở ra cơ hội để cộng đồng quốc tế hiểu và trân trọng hơn về nét đẹp tinh thần và văn hóa của dân tộc Việt.
