Tôi chụp hình được một bàn thờ có ba lớp, có thể gọi đây là ban thờ tam cấp truyền thống không?
Không hoàn toàn chính xác. Ban thờ tam cấp truyền thống xưa thường gồm ba án:
- Hương án ngoài cùng: nơi đặt bát hương, đôi chân nến, đôi lọ hoa, đỉnh đồng, đôi ống hương…
- Sập thờ ở giữa: để mâm vuông, mâm cỗ cúng hoặc bài vị chính.
- Bàn ngự (cấp trên cùng): nơi đặt các bài vị cao nhất hoặc tượng thờ quan trọng.
Vậy những bàn thờ ngày nay có ba cấp thì có phải tam cấp cổ truyền?
Chưa hẳn. Hiện nay, nhiều ban thờ tam cấp là lối bày mới, thường cao – thấp không theo chuẩn xưa, bát hương có thể đổi vị trí với đỉnh đồng, hoặc thêm nhiều ảnh thờ khiến tổng thể thành 5 cấp ảo. Đây là sự kết hợp hiện đại, phục vụ thẩm mỹ và không gian, chứ không đúng tam cấp truyền thống cổ.
Vậy thế nào là tam cấp truyền thống cổ điển?
Tam cấp xưa chú trọng:
- Cấp trên cùng cao nhất: bàn ngự, nơi đặt bài vị quan trọng hoặc tượng thờ.
- Cấp thứ hai thấp nhất: bàn thực, bày mâm cỗ cúng.
- Cấp thứ ba cao hơn cấp thứ hai nhưng thấp hơn cấp thứ nhất: hương án ngoài cùng, bày bát hương, đài rượu, lọ hoa, nến…
Như vậy, trật tự và chiều cao các cấp theo nguyên tắc trên cao, giữa thấp, ngoài cao hơn giữa, khác hẳn với nhiều cách bày hiện nay.
Những lối bày hiện đại có gì đặc biệt?
Ngày nay, nhiều gia đình:
- Thích hoành tráng, thể hiện sự giàu có, nên bày quá nhiều ảnh thờ và vật phẩm.
- Có không gian hẹp, nên bày tam cấp nhưng thiếu trật tự truyền thống.
- Một số nơi pha trộn lối bày chùa, đền, phủ khiến hình thức tam cấp cổ không còn rõ ràng.
Vậy khi mua ban thờ tam cấp, điều quan trọng cần lưu ý là gì?
Nên phân biệt:
- Tam cấp cổ: dựa trên nguyên tắc trên cao – giữa thấp – ngoài cao hơn giữa, trật tự nghi lễ rõ ràng, phục vụ thờ cúng truyền thống.
- Tam cấp hiện đại: nhiều khi chỉ là phối kết hợp 3 lớp vật phẩm, phục vụ thẩm mỹ, không gian, đôi khi vô hình chung thành 4–5 cấp.
Hiểu rõ điều này giúp nhận biết và áp dụng đúng phong tục truyền thống.
