1. Quan niệm về số lượng đũa thờ trên mâm cỗ
Theo quan niệm xưa “trần sao âm vậy”, mâm cỗ dâng lễ trên bàn thờ được sắp xếp tương tự như mâm cỗ trần gian, nhưng có sự chắt lọc về ý nghĩa biểu tượng và nghi lễ.
Trong đó, giá để đũa thờ là một chi tiết nhỏ nhưng mang tính tượng trưng sâu sắc.
Thông thường, giá đũa được bày 5 đôi, tượng trưng cho ngũ hành: Kim – Mộc – Thủy – Hỏa – Thổ, biểu hiện cho sự cân bằng, hòa hợp của vũ trụ và âm dương.
Việc nhiều người lầm tưởng rằng 5 đôi đũa tượng trưng cho 5 đời trong gia tộc là chưa chính xác. Trong nghi lễ truyền thống, con số 5 mang ý nghĩa biểu tượng của ngũ hành, chứ không dùng để đếm đời hay thế hệ.
2. Sự khác nhau giữa các vùng miền về số lượng đôi đũa
Theo ghi nhận từ phong tục cổ, các vùng miền có sự khác biệt nhẹ trong việc sắp đặt số lượng đũa trên giá thờ:
- Một số địa phương đồng bằng Bắc Bộ: thường đóng 5 đôi đũa, tượng trưng cho mâm cỗ 5 người và ngũ hành.
- Một số xã ven sông (như khu vực ven sông Hồng, sông Đáy): lại chỉ bày 4 đôi, có thể do quan niệm “tứ phương hội tụ”, hoặc để phù hợp với số chén bát truyền thống của vùng.
- Ngày nay, nhiều nơi chuyển sang bày 6 đôi đũa – được xem là chuẩn mới, phù hợp với mâm cỗ 6 người, đảm bảo cân đối và thuận mắt hơn khi bài trí trên mâm tròn hoặc bàn thờ.
Sự thay đổi này phản ánh tính linh hoạt của phong tục Việt, vừa giữ hồn truyền thống, vừa thích nghi với sinh hoạt và quy mô tế tự hiện đại.
3. Ý nghĩa của việc bày 5 đôi đũa
Trong văn hóa Việt, số lẻ (như 5) được coi là số sinh, mang lại may mắn và hạnh phúc.
Bày 5 đôi đũa không chỉ tương ứng với ngũ hành – ngũ nhạc – ngũ vị, mà còn thể hiện mong muốn hài hòa giữa con người với đất trời, âm với dương.
Cỗ 5 người tượng trưng cho sự đủ đầy, trọn vẹn nhưng không dư thừa, phù hợp với tinh thần “kính nhi viễn chi” trong tế tự – tức là thành kính mà vẫn giữ sự chừng mực, không phô trương.
4. Có thể bày nhiều hơn 5 đôi đũa không?
Hoàn toàn có thể bày nhiều hơn 5 đôi đũa, tùy vào:
- Phong tục từng địa phương,
- Số lượng chén bát và vị thần, tổ tiên được thờ,
- Tính chất của buổi lễ (lễ chính, lễ vọng, giỗ, kỵ hay cúng lễ hội).
Tuy nhiên, khi tăng số lượng đũa, cần hiểu rõ ý nghĩa tượng trưng và giữ nguyên tắc hài hòa ngũ hành.
Không nên bày tùy tiện vì điều này có thể phá vỡ bố cục mâm cỗ và sự cân đối tượng trưng trong nghi lễ.
5. Vị trí bày giá đũa thờ trên mâm cỗ
Tùy từng lễ nghi, giá đũa có thể được đặt ở:
- Giường Cầu – nơi bày mâm chính, thường trong các lễ tế lớn.
- Thực Án – bàn bày lễ vật chính trong cúng tổ tiên tại gia.
Các cụ xưa thường bố trí giá đũa tương ứng với số chén, bát trên mâm, sao cho đều, cân đối và thuận tay khi dâng lễ.
Điều này không chỉ mang ý nghĩa thẩm mỹ mà còn thể hiện sự tôn kính và cẩn trọng trong thờ cúng.
6. Sự thay đổi trong cách bài trí giá đũa qua thời gian
Trước kia, giá đũa thường được làm bằng gỗ mít, gỗ gụ, sơn son thếp vàng hoặc chạm khắc đơn giản.
Số lượng truyền thống là 5 đôi đũa, nhưng ngày nay nhiều gia đình nâng lên 6 đôi để phù hợp với mâm cỗ 6 chén – tượng trưng cho 6 hướng: Đông, Tây, Nam, Bắc, Thượng, Hạ – nghĩa là trọn vẹn khắp vũ trụ.
Dù thay đổi về hình thức, nguyên tắc cốt lõi vẫn giữ nguyên:
- Tôn trọng truyền thống, hiểu ý nghĩa biểu tượng, giữ mâm cỗ cân đối – hài hòa – trang nghiêm.
