Hỏi 1: Vì sao có người cho rằng nhà chỉ nên có một bàn thờ duy nhất?
Theo quan điểm truyền thống, trong mỗi gia đình chỉ nên duy trì một bàn thờ chính. Có ý kiến cho rằng việc đặt hai bàn thờ khác nhau trong cùng một nhà chẳng khác nào một con tàu có hai thuyền trưởng hay một máy bay có hai cơ trưởng – dễ tạo sự xung đột về tâm linh, mất đi sự thống nhất trong việc thờ tự.
Tư tưởng “thuyền theo lái, gái theo chồng” vẫn còn ảnh hưởng sâu sắc trong văn hóa Việt. Khi con gái đã xuất giá, cô thuộc về gia đình chồng, vì vậy việc thờ cúng cha mẹ chồng được xem là bổn phận chính. Còn lòng hiếu thảo với cha mẹ ruột có thể thể hiện bằng nhiều cách khác, không nhất thiết phải lập bàn thờ riêng trong nhà chồng.
Hỏi 2: Có nên áp dụng quan điểm này một cách cứng nhắc không?
Nhiều người phản đối việc coi đây là quy tắc bắt buộc. Họ cho rằng mỗi gia đình có hoàn cảnh riêng, không thể lấy khuôn mẫu xưa để áp đặt. Theo góc nhìn thực tế, “mỗi cây mỗi hoa, mỗi nhà mỗi cảnh”, điều quan trọng là sự đồng thuận, hài hòa giữa các thành viên trong gia đình.
Việc thờ cúng, suy cho cùng, là thể hiện tấm lòng và niềm tri ân chứ không phải cuộc tranh luận về đúng – sai. Nếu gia đình thống nhất và giữ lòng thành, thì dù một hay hai bàn thờ cũng đều hướng về cội nguồn.
Hỏi 3: Người không quá tin vào tâm linh có thể vẫn duy trì việc cúng bái không?
Một số người cho rằng dù không tin vào quyền năng siêu nhiên của thần linh hay tổ tiên, họ vẫn thực hiện các nghi lễ thờ cúng như một hành động văn hóa và biểu hiện tình cảm. Cúng bái không phải là mê tín, mà là cách con người sống bày tỏ lòng biết ơn, tưởng nhớ người đã khuất, và mong cầu điều tốt lành.
Vì vậy, những nghi lễ này nên được nhìn nhận bằng thái độ linh hoạt, tự nhiên, không cần quá ràng buộc bởi lời “phán” của các thầy hay những quan niệm cố định. Quan trọng là giữ tâm thiện và thành kính.
Hỏi 4: Trong thực tế, khi con gái muốn lập bàn thờ cha mẹ ruột ở nhà chồng, cần lưu ý điều gì?
Các nhà nghiên cứu văn hóa cho rằng, điều cốt yếu trong việc thờ tự không nằm ở hình thức mà ở sự đồng thuận của người sống. Nếu vợ chồng đồng lòng, bố mẹ chồng thấu hiểu và vui vẻ, thì việc lập bàn thờ cha mẹ ruột trong nhà chồng hoàn toàn không có gì sai.
Thờ cúng chỉ trở nên rắc rối khi người trong nhà bất đồng, không tôn trọng quan điểm của nhau. Khi đó, bàn thờ – thay vì là biểu tượng của hòa khí – lại vô tình trở thành nguyên nhân gây chia rẽ.
Hỏi 5: Có nên để mỗi người con lập bàn thờ cha mẹ riêng không?
Nhiều gia đình có đông con, đặc biệt khi các anh chị em sống gần nhau, thường muốn lập bàn thờ riêng để tưởng nhớ cha mẹ. Có người thắc mắc liệu việc này có đúng phong tục không.
Trên thực tế, con nào mà chẳng là con, nên mỗi người đều có quyền bày tỏ lòng hiếu kính theo cách của riêng mình. Miễn là việc thờ cúng xuất phát từ tâm, không tranh giành hay so bì, thì hoàn toàn có thể thực hiện.
Văn hóa thờ cúng Việt Nam đề cao tình nghĩa hơn hình thức, do đó việc lập bàn thờ riêng hay chung không quan trọng bằng cách ta giữ gìn sự hòa thuận trong dòng tộc.
Hỏi 6: Quan điểm hiện đại về thờ cúng – có cần tuân theo lễ nghĩa xưa?
Theo nhiều người, lễ nghĩa là quy ước do con người đặt ra, và khi xã hội thay đổi, những quy ước ấy cũng có thể điều chỉnh để phù hợp hơn. Thờ cúng không phải là khuôn phép cứng nhắc, mà là một hình thức tưởng nhớ công ơn.
Ngày nay, không chỉ con trai mà con gái, con rể, dâu – rể đều có thể thờ cúng. Quan trọng là thành tâm, không bị ràng buộc bởi câu nói “ông cha ta xưa nay làm vậy”. Mỗi gia đình có quyền lựa chọn cách thể hiện lòng hiếu kính phù hợp với mình.
Hỏi 7: Trong trường hợp nào con gái lập bàn thờ cha mẹ ruột vẫn được xem là hợp lý?
Một số người cho rằng, nếu người chồng không có bàn thờ cha mẹ riêng hoặc chỉ lập bàn thờ gia tiên chung, thì việc con gái đặt thêm bàn thờ cha mẹ ruột là điều hoàn toàn chấp nhận được. Tuy nhiên, nếu trong cùng một không gian lại có tới bốn bên cha mẹ cùng thờ chung, điều này có thể gây rối và không nên.
Cách tốt nhất là thống nhất một bàn thờ trung tâm, trên đó vẫn có thể đặt linh vị hoặc tượng trưng cho cả hai bên nội – ngoại. Sự hòa hợp ấy thể hiện tình nghĩa vợ chồng và đạo hiếu đôi bên, đúng tinh thần “dâu là con, rể là con”.
Hỏi 8: Vậy rốt cuộc, ai cũng có thể thờ hay không?
Câu trả lời là ai cũng có thể thờ. Thờ ai, thờ thế nào – đó là quyền tự do và lòng thành của mỗi người. Không ai có thể định đoạt thay người khác điều đó. Cúng bái không phải để tranh đúng sai, mà là để giữ gìn cội nguồn và nuôi dưỡng lòng hiếu thảo.
