​1. Giới thiệu chung về Chầu Đệ Tứ Khâm Sai

Chầu Đệ Tứ Khâm Sai, hay còn gọi là Chiêu Dung Công Chúa, là một trong các Chầu Bà thuộc hệ thống Tứ Phủ Thánh Cô trong tín ngưỡng thờ Mẫu của người Việt. Bà đứng hàng thứ tư trong các Chầu Bà và thuộc về Địa Phủ, giữ trọng trách cai quản đất đai, bản mệnh, nhân duyên và phúc lộc của con người. Dân gian thường gọi Chầu Đệ Tứ Khâm Sai là người hầu cận Mẫu Liễu Hạnh, hóa thân của Mẫu Đệ Nhị Địa Tiên và là người cai sổ bản mệnh – còn được gọi là “Bà thủ bản mệnh”.

2. Sự tích và thân thế Chầu Đệ Tứ Khâm Sai

Theo truyền thuyết, Chầu Đệ Tứ Khâm Sai có nguồn gốc linh thiêng từ các bồng lai tiên nữ hoặc là Mai Hoa công chúa trên Thiên Cung. Vì thương dân, Chầu giáng thế vào nhà họ Lý ở An Thái, Vụ Bản, Nam Định, với tên tục là Lý Thị Ngọc Ba. Khi hạ thế, bà trở thành nữ tướng khẳng khái, chính trực, nổi tiếng với chiến thuật “kiên trảm hậu tấu”, tức xử lý kẻ trái lệnh trước khi báo cáo. Bà có công giúp dân dẹp loạn, trấn giữ vùng Hải Trung (Thanh Hóa) và được vua ban sắc phong Chiêu Dung Công Chúa để ghi nhận công lao.

3. Vai trò trong khởi nghĩa Hai Bà Trưng và Chầu Đệ Tứ Khâm Sai

Trong khởi nghĩa Hai Bà Trưng, Chầu Đệ Tứ Khâm Sai kết duyên với ông Đặng Công Thành, sinh năm người con trai khôi ngô tuấn tú. Khi quân Tô Định xâm lược, bà dẫn các con cùng nhân dân luyện binh, tích lương chuẩn bị khởi nghĩa. Khi Hai Bà Trưng khởi nghĩa, bà cùng gia đình gia nhập nghĩa quân, lập nhiều chiến công hiển hách. Bà được phong làm Chiêu Dung Công Chúa, các con được phong làm tả hữu tiền hậu đại tướng quân. Trên đường trở về quê hương, mẹ con bà giao chiến ác liệt với quân Mã Viện tại sông Kim Cốc và hy sinh tại đó. Dân gian tin rằng mẹ con bà đã hóa thần, được lập miếu thờ, hương khói quanh năm.

4. Các nơi thờ chính Chầu Đệ Tứ

Hiện nay, Chầu Đệ Tứ được thờ phụng rộng rãi, đặc biệt ở các vùng Bắc Bộ. Ba đền chính nổi bật gồm: Đền Khâm Sai tại xã Kim Thái, huyện Vụ Bản, Nam Định – quê hương của Chầu, thuộc quần thể Phủ Dầy; Đền Cây Thị tại xã Hà Ngọc, huyện Hà Trung, Thanh Hóa – nơi Chầu từng ra trận; và Đền Diện Trường tại phường Bồ Đề, Long Biên, Hà Nội – đền vọng bên sông Hồng. Ngoài ra còn có ba ngôi đền khác tại xã Hoàng Diệu, huyện Chương Mỹ, Hà Nội là Quán Trung, Quán Thượng, Quán Hạ, ghi dấu hóa thân của mẹ con Chầu.

5. Hình tượng Chầu Đệ Tứ khi ngự đồng

Chầu Đệ Tứ ít khi ngự đồng, nhưng khi xuất hiện, hình tượng bà rất linh thiêng. Bà mặc áo màu vàng – tượng trưng cho quyền uy và sự thánh khiết; cầm quạt lụa, kiếm lệnh hoặc cờ hiệu Khâm Sai. Khi hầu Chầu, nhân đồng có thể múa kiếm, múa cờ hoặc khai quạt, tùy theo từng vùng miền và nghi lễ, tạo nên không khí linh thiêng và trang nghiêm trong nghi thức thờ cúng.

6. Văn chầu và tín ngưỡng dân gian

Trong văn chầu, Chầu Đệ Tứ hiện lên như vị thần quyền năng, cứu dân, gia uy sát quỷ, trừ tà, chiêu tài tiếp lộc. Bà là người chấp bút bản mệnh, ghi tên sửa số Tam Tòa, giúp người hành lễ thay số, đổi vận, giải tai ách. Chầu Đệ Tứ còn gắn bó với cuộc sống dân gian qua hình tượng dạo chơi phố cổ như Hàng Đào, Hàng Bạc, Đồng Xuân, thả thuyền rồng dạo Tây Hồ qua Trấn Vũ, Trúc Bạch và hộ trì vùng đất Nghệ An, Thanh Hóa, Kinh thành Thăng Long.

Chầu Đệ Tứ Khâm Sai là biểu tượng của lòng yêu nước, nhân hậu và chính nghĩa. Dù thuộc về Địa Phủ, bà có tấm lòng độ lượng, cai quản bản mệnh, cứu độ chúng sinh và được nhân dân tôn thờ từ đời này qua đời khác. Ngày tiệc chính của Chầu là 14 tháng 3 âm lịch, là dịp nhân dân dâng lễ tưởng nhớ công lao to lớn của bà.