1. Tiểu sử và truyền tích
Chầu Năm Suối Lân là một trong các vị thánh Chầu thuộc hệ thống Tứ Phủ Thánh Mẫu. Theo truyền tích dân gian Chầu là công chúa triều Lê có thể thuộc thời Lê Trung Hưng. Chầu giáng sinh trong hoàng tộc vốn yêu thiên nhiên nên đã xin vua cha lên Sơn Lâm để tu hành và thưởng ngoạn cảnh đẹp.
Chầu đến vùng Suối Lân (Chi Lăng Lạng Sơn) nơi có dòng suối trong xanh quanh năm. Tại đây Chầu lập am thanh tịnh tu hành đắc đạo. Ngoài ra Chầu còn có công khai phá đất rừng dạy dân phát nương làm rẫy trồng trọt bốc thuốc chữa bệnh và bảo hộ dân lành khỏi thú dữ. Khi hóa Chầu hiển linh và được thánh mẫu phong là Chầu Năm Suối Lân trấn giữ cửa rừng Suối Lân.
2. Đền thờ
Đền thờ chính của Chầu Năm Suối Lân nằm tại huyện Chi Lăng tỉnh Lạng Sơn bên dòng suối Lân. Đây là một ngôi đền nhỏ nhưng khang trang linh thiêng thu hút nhiều khách thập phương con nhang đệ tử đến lễ bái đặc biệt vào dịp lễ tiệc ngày 20 tháng 5 âm lịch.
Đền nằm gần cụm đền Quan Giám Sát và đền Chầu Lục cách khoảng 35 đến 45 km. Trước đền còn có một khu chợ dao nổi tiếng chuyên bán các vật dụng gắn với rừng núi như dao búa gỗ nghiến...
3. Giá ngự đồng và nghi lễ
Chầu ít khi ngự đồng thường chỉ về trong ngày tiệc hoặc khi có việc hệ trọng hoặc trong nghi lễ mở phủ Sơn Trang. Khi ngự Chầu mặc áo màu lam màu xanh thiên thanh hoặc xanh chàm – tượng trưng cho màu nước suối và rừng núi.
Khi ngự Chầu khai cuông múa mồi phát lộc chữa bệnh và độ mạng cho con nhang đệ tử. Có khi Chầu đi đôi với Cô Năm Suối Lân (hay còn gọi là Cô Năm Sông Hóa) – là thị nữ hầu cận bên Chầu cùng hiện linh trong đêm trăng thanh bên dòng sông Hóa.
4. Văn chầu trích đoạn
Giờ trang tích cũ Lê triều Suối Lân công chúa
Mỹ kiều diễm hương nét đoan trang và nhường ngọc tuyết
Đôi mày ngài nửa quyết vành trăng
Chầu Năm Suối Lân xe loan thánh giá bằng vân
Ngự đồng giáng tới Lạng Sơn
Cảnh rừng thác đổ suối reo non xanh nước biếc
Dạy dân phát rẫy vun trồng nếp nương khoai sắn thơm lừng gần xa
Hái cây rừng làm thuốc gỗ cây rừng thảo dược kỳ tâm
Ngược xuôi mộ đức mến ân
Chầu Năm xông hóa Suối Lân Thượng Ngàn
Ngọc như ý soi đành dẫn lối
Thuyền tử vi đưa khỏi sông mê
