1. Bát cơm úp – Biểu tượng của lòng thành và sự tưởng nhớ
Trong phong tục Việt Nam, bát cơm úp là lễ vật không thể thiếu khi cúng giỗ, đặc biệt là trong giỗ đầu. Hành động úp bát cơm mang ý nghĩa dâng cơm cho linh hồn người đã khuất, thể hiện sự quan tâm của con cháu với việc ăn uống nơi cõi âm.
Bát cơm tượng trưng cho sự no đủ và an lành, cầu mong người đã mất được đủ đầy, ấm no trong thế giới bên kia. Dù mâm cỗ có đơn giản đến đâu, bát cơm úp vẫn phải có như lời nhắn gửi “con cháu vẫn luôn nhớ và chăm sóc cho người đã khuất”.
2. Quả trứng luộc – Biểu tượng của sự trọn vẹn và nối tiếp
Trên bát cơm úp thường đặt một quả trứng luộc, tượng trưng cho sự sinh sôi, trọn vẹn và đầy đủ.
Trứng là biểu tượng của khởi đầu và sự tiếp nối, thể hiện sự trường tồn của dòng máu, sự kết nối giữa các thế hệ. Vì vậy, đặt quả trứng lên bát cơm không chỉ mang tính lễ nghi mà còn ẩn chứa triết lý nhân sinh sâu sắc – sự sống tiếp nối không ngừng giữa cõi âm và dương.
3. Tục lệ trong giỗ đầu (Nhất kỳ)
Giỗ đầu là ngày giỗ tròn 1 năm kể từ khi người thân qua đời – được xem là lễ giỗ quan trọng nhất. Đây là dịp con cháu chính thức dâng lễ tưởng niệm, tiễn đưa linh hồn về cõi vĩnh hằng.
Dù mâm cỗ có lớn hay nhỏ, bát cơm úp và quả trứng luộc luôn là lễ vật tối thiểu, thể hiện lòng thành. Còn các món khác chỉ là phần phụ, tùy điều kiện mỗi gia đình.
4. Tinh thần của phong tục
Giá trị của tục lệ này không nằm ở mâm cao cỗ đầy, mà ở tấm lòng thành kính và sự biết ơn.
Việc duy trì bát cơm úp – quả trứng luộc trong lễ giỗ giúp nhắc nhở con cháu không quên gốc rễ, giữ sự gắn kết giữa các thế hệ, đồng thời giữ được nét giản dị, thanh tịnh và nhân văn trong văn hóa thờ cúng của người Việt.
