Từ thế kỷ 16, tín ngưỡng thờ Mẫu đã trở thành một nét sinh hoạt văn hóa có ảnh hưởng sâu rộng trong đời sống xã hội và tâm thức của người dân Việt Nam. Vào ngày 1 tháng 12 năm 2016, tín ngưỡng thờ Mẫu Tam Phủ của người Việt đã được UNESCO công nhận là Di sản Văn hóa Phi Vật thể đại diện của Nhân loại khẳng định giá trị to lớn của di sản tín ngưỡng thờ Mẫu Tam Phủ. Tín ngưỡng thờ Mẫu Tam Phủ là bước tiến quan trọng trong bảo tồn và phát huy văn hóa Việt Nam đồng thời làm nổi bật tính nhân văn của tín ngưỡng thờ Mẫu không phải là hình thức mê tín dị đoan như nhiều người vẫn nhầm tưởng.
Mặc dù được vinh danh tín ngưỡng thờ Mẫu hiện nay đang đối mặt với nhiều thử thách đặc biệt là thương mại hóa các nghi lễ làm mất đi giá trị cốt lõi của nó. Chính vì vậy việc tuyên truyền và giáo dục nhận thức cho cộng đồng về giá trị của tín ngưỡng là vô cùng quan trọng. Các nhà quản lý văn hóa cần đưa ra các quy chuẩn và hướng dẫn cụ thể để việc thực hành tín ngưỡng được đúng đắn không bị lệch lạc.
Tín ngưỡng thờ Mẫu Tam Phủ không chỉ có giá trị văn hóa mà còn gắn liền với đạo lý uống nước nhớ nguồn tôn vinh những anh hùng dân tộc đã hy sinh vì nền độc lập tự do của dân tộc. Trong suốt quá trình phát triển tín ngưỡng tín ngưỡng thờ Mẫu Tam Phủ đã đóng vai trò quan trọng trong việc gìn giữ và phát huy truyền thống yêu nước của người Việt.
bàn thờ Mẫu Tam Tứ Phủ
Tuy nhiên trong những năm gần đây một số nghi lễ đặc biệt là nghi lễ "hầu đồng" đã bị biến tướng với nhiều người tham gia không có đủ kiến thức và hiểu biết về tín ngưỡng tín ngưỡng thờ Mẫu Tam Phủ. Việc chạy theo hình thức khoe khoang tài sản đã làm ảnh hưởng đến giá trị tâm linh của tín ngưỡng. Theo nhiều nhà nghiên cứu tín ngưỡng thờ Mẫu cần phải được bảo tồn và thực hành một cách chuẩn mực không để bị thương mại hóa hay biến tướng.
Theo tiến sĩ Lưu Minh Chí Chủ tịch Hội Di sản Văn hóa Thăng Long hầu đồng phải được thực hiện đúng chuẩn không được biến dạng về động tác ca hát đặc biệt là không được phép thương mại hóa. Việc duy trì một cách thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu truyền thống là rất quan trọng để không làm mất đi giá trị văn hóa của nó.
Giáo sư Ngô Đức Thịnh Ủy viên Hội đồng Di sản Quốc gia cũng cho rằng cần phải xây dựng các chương trình phổ biến kiến thức về tín ngưỡng thờ Mẫu giúp cộng đồng hiểu rõ hơn về di sản tín ngưỡng thờ Mẫu Tam Phủ từ đó góp phần vào việc bảo tồn và phát huy giá trị của nó.
Bộ Văn hóa Thể thao và Du lịch Việt Nam đã đưa ra kế hoạch bảo tồn tín ngưỡng thờ Mẫu Tam Phủ với các hoạt động truyền dạy hát văn sưu tầm nghiên cứu và tổ chức các lớp đào tạo nhằm nâng cao nhận thức cho cộng đồng về giá trị của di sản tín ngưỡng thờ Mẫu Tam Phủ. Tuy nhiên để bảo tồn và phát huy tín ngưỡng thờ Mẫu Tam Phủ không chỉ cần có sự vào cuộc của nhà nước mà còn cần sự tham gia chủ động từ cộng đồng và các cá nhân liên quan đến tín ngưỡng.
Tại các tỉnh như Nam Định nơi tín ngưỡng thờ Mẫu rất phát triển vai trò của cộng đồng trong việc bảo vệ và phát huy giá trị di sản tín ngưỡng thờ Mẫu Tam Phủ đang ngày càng được nâng cao. Các nhóm câu lạc bộ hát văn và những người hành lễ đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì các nghi lễ đồng thời bảo tồn và phát huy nghệ thuật hát văn một phần không thể thiếu trong tín ngưỡng thờ Mẫu.
Trong tương lai ngành văn hóa cần tiếp tục đào tạo và bồi dưỡng các cán bộ văn hóa địa phương cũng như các nghệ nhân thực hành tín ngưỡng để bảo vệ và phát huy giá trị của tín ngưỡng thờ Mẫu Tam Phủ. Đồng thời cần có những chính sách hỗ trợ đãi ngộ đối với những nghệ nhân và những người trực tiếp tham gia vào công tác bảo tồn di sản văn hóa phi vật thể tín ngưỡng thờ Mẫu Tam Phủ.
Chúng ta cũng cần tuyên truyền để nâng cao nhận thức cho cộng đồng về sự quan trọng của tín ngưỡng thờ Mẫu giữ gìn những giá trị văn hóa tâm linh tốt đẹp không để di sản tín ngưỡng thờ Mẫu Tam Phủ bị mai một hay biến tướng. Chỉ khi cộng đồng hiểu rõ và có ý thức bảo vệ tín ngưỡng tín ngưỡng thờ Mẫu Tam Phủ mới có thể tiếp tục phát triển bền vững.
