Bàn thờ Canh Nậu - Mồng 1 Tết cha, mồng 2 Tết mẹ, mồng 3 Tết thầy” là một câu tục ngữ phản ánh nét đẹp văn hóa Tết truyền thống của người Việt, nhắc nhở con cháu biết trân trọng, tôn kính những người quan trọng trong đời. Câu nói này không nhằm phân biệt thứ bậc giữa cha mẹ hay tạo ra sự chia rẽ trong gia đình, mà để thể hiện lòng hiếu kính và tri ân đối với các thế hệ sinh thành, dưỡng dục và dạy dỗ mình.
Ý nghĩa từng ngày trong phong tục này được giải thích như sau:
- Mồng 1 Tết cha: “Cha” ở đây thường chỉ bên nội, tức gia đình họ hàng bên cha. Ngày mùng một là ngày đầu năm, ngày quan trọng nhất, con cháu thường dành để thăm hỏi, chúc Tết cha mẹ, ông bà, cũng như dâng hương tưởng nhớ tổ tiên. Đây là biểu hiện của đạo lý “uống nước nhớ nguồn” và sự tôn kính đối với những người đã sinh ra và nuôi dưỡng mình.
- Mồng 2 Tết mẹ: Ngày mùng hai thường dành cho gia đình bên ngoại. Sau khi hoàn tất các nghi lễ, chúc Tết bên nội, con cháu sẽ sang thăm ông bà, cha mẹ bên ngoại. Đây cũng là dịp để bày tỏ lòng biết ơn, duy trì mối quan hệ gắn bó giữa các nhánh họ hàng.
- Mồng 3 Tết thầy: Ngày mùng ba dành để chúc Tết và bày tỏ lòng biết ơn thầy cô giáo – những người được xem là “cha mẹ thứ hai” trong việc dạy dỗ, truyền đạt tri thức và hình thành nhân cách. Ngày này thể hiện truyền thống “tôn sư trọng đạo” của dân tộc Việt Nam, bên cạnh ngày Nhà giáo Việt Nam 20/11.
Ngày nay, quan niệm “mùng một nội, mùng hai ngoại” không còn quá cứng nhắc; nhiều gia đình có thể chúc Tết cả hai bên trong cùng một ngày tùy điều kiện. Tuy nhiên, tinh thần của câu tục ngữ vẫn giữ nguyên giá trị: nhắc nhở con cháu sống biết ơn, trân trọng những người có công sinh thành, dưỡng dục và dạy dỗ.
Câu nói này cũng được nhìn nhận dưới góc độ giới tính và sự công bằng trong xã hội hiện đại. Việc xếp cha trước mẹ không nhất thiết mang tính thứ bậc mà xuất phát từ truyền thống phụ hệ của Nho giáo xưa. Hiện nay, quan trọng hơn là lòng biết ơn và sự tri ân dành cho cả cha lẫn mẹ như hai trụ cột tinh thần của gia đình. Về mặt tinh thần, “Mồng 1 Tết cha, mồng 2 Tết mẹ, mồng 3 Tết thầy” không chỉ là lịch trình cụ thể mà còn là biểu tượng kết nối các thế hệ: gia đình – tri thức – truyền thống. Dù cách thực hành có thay đổi theo thời đại, thông điệp cốt lõi vẫn giữ nguyên: lòng biết ơn, sự kết nối với cội nguồn, và sự trân trọng những người góp phần hình thành con người chúng ta hôm nay.
