Giải nghĩa câu đối “Cẩm thụ khai hoa – Xuân giang ấn nguyệt”
樹花開 (Thụ hoa khai)
錦樹開花花結寔，春江印月月重光。
- (Cẩm thụ khai hoa hoa kết thực, Xuân giang ấn nguyệt nguyệt trùng quang.)
Cẩm thụ khai hoa – Xuân giang ấn nguyệt là một tác phẩm văn đối chơi chữ đầy tinh tế, thường được dùng để treo trong không gian thờ hoặc phòng thư, thể hiện cảm hứng thanh tao, hàm súc của người xưa.
Phiên âm đầy đủ:
錦樹開花花結寔
- Cẩm thụ khai hoa, hoa kết thực.
春江印月月重光
- Xuân giang ấn nguyệt, nguyệt trùng quang.
Dịch nghĩa từng vế:
“Cây gấm nở hoa, hoa rồi lại kết trái.”
“Sông xuân in trăng, trăng lại rọi sáng thêm lần nữa.”
Giải nghĩa – bình giảng:
“Cẩm thụ” (錦樹) là cách nói ví von “cây gấm” – chỉ cây quý, cây đẹp, tượng trưng cho phúc lộc và sinh sôi. Vế đầu gợi hình ảnh một mùa xuân tràn đầy sức sống, hoa nở rồi kết trái, ẩn dụ cho thành quả sau quá trình vun trồng và dưỡng dục, hay rộng hơn là công đức và đạo hạnh được đơm hoa kết trái.
Vế sau, “Xuân giang ấn nguyệt” (春江印月) – “Sông xuân in bóng trăng”, là hình ảnh rất thơ trong văn chương cổ. Khi trăng soi xuống dòng sông mùa xuân, ánh trăng lại phản chiếu, “nguyệt trùng quang” – “trăng lại sáng thêm lần nữa”. Hình tượng này ẩn dụ cho đức sáng soi chiếu đời, càng chiếu càng trong, cũng như con người quân tử càng rèn càng sáng tỏ nhân tâm.
Nghĩa toàn câu:
“Cây quý nở hoa, hoa rồi kết trái,
Sông xuân soi nguyệt, nguyệt lại thêm quang.”
Đây là lời ca ngợi công đức, tài năng và đạo hạnh, thường được hiểu là chúc phúc cho dòng họ, gia đình hoặc học trò: đức nở như hoa, nghiệp kết như trái; nhân tâm sáng tựa trăng xuân, soi mãi chẳng tàn.
Bình luận thêm:
Một số ý kiến trong cộng đồng Hán Nôm cho rằng đây là câu đối chơi (對聯遊戲) – tức vừa cân đối ý, vừa lặp chữ khéo léo (“hoa – hoa”, “nguyệt – nguyệt”), thể hiện tài nghệ của người viết.
Chữ “ấn” (印) trong “Xuân giang ấn nguyệt” nghĩa là “in bóng”, có người chép nhầm thành chữ khác, nhưng theo Hán tự chuẩn thì đúng là 印.
Dù chỉ hai vế ngắn, nhưng câu đối này hàm chứa triết lý nhân sinh và nghệ thuật tạo hình đặc sắc, khiến người đọc vừa thấy thanh thoát, vừa ngộ ra đạo lý tu dưỡng và kết quả của nhân đức.
