Đôi câu đối được viết bằng Hán văn cổ, phong cách Huế, có nguyên văn như sau:
- 培養心田,禮爲耕兮義爲種
- 讀聖經賢,傳事業正大光明
Phiên âm Hán Việt là:
- Bồi dưỡng tâm điền, lễ vi canh hề nghĩa vi chủng.
- Đọc thánh kinh hiền, truyền sự nghiệp chính đại quang minh.
Câu đối này được đánh giá là mang tinh thần Nho giáo sâu sắc, thể hiện lý tưởng tu thân và hành đạo của người quân tử xưa.
- Vế thứ nhất nói về việc tu dưỡng nội tâm. “Bồi dưỡng tâm điền” nghĩa là vun đắp mảnh ruộng của tâm hồn, coi lòng người như thửa đất cần được chăm sóc để sinh hoa trái của đức hạnh. “Lễ vi canh hề nghĩa vi chủng” nghĩa là dùng lễ để cày, dùng nghĩa làm giống. Ở đây, “lễ” là khuôn phép, “nghĩa” là đạo lý. Khi con người gieo hạt giống lễ nghĩa vào lòng, nhân cách sẽ nảy nở và kết trái thiện lương. Vế này ví tâm như ruộng, lấy đạo làm nông cụ, diễn tả một quan niệm giáo hóa đầy triết lý và nhân văn.
- Vế thứ hai nhấn mạnh việc học và kế thừa đạo đức của bậc hiền thánh. “Đọc thánh kinh hiền” nghĩa là học theo lời dạy của các bậc thánh hiền, tức Khổng – Mạnh và những người kế thừa đạo Nho. “Truyền sự nghiệp chính đại quang minh” chỉ việc nối tiếp sự nghiệp chính trực, sáng tỏ, minh bạch, thể hiện chí hướng của người học đạo, làm việc ngay thẳng, giữ tâm trong sạch.
Khi ghép hai vế lại, câu đối trở thành một hệ thống hoàn chỉnh: vế trên nói về tu tâm, vế dưới nói về hành đạo. Một bên là vun trồng gốc rễ nội tâm bằng lễ nghĩa, một bên là phát triển sự nghiệp sáng trong bằng trí tuệ và chính đạo. Cấu trúc của đôi câu đối vừa cân xứng vừa hàm chứa tư tưởng “nội tu – ngoại hành” của Nho giáo, cũng chính là phương châm sống của người quân tử.
Câu đối thờ Bồi dưỡng tâm điền- Đọc thánh kinh hiền mang phong cách thư pháp và tư tưởng của văn nhân xứ Huế, nơi từng là trung tâm Nho học của triều Nguyễn. Văn phong trang nhã, câu chữ trau chuốt mà giản dị, toát lên tinh thần học đạo để hành đạo, sống chính trực và thanh cao. Trong bối cảnh thờ tự hoặc nhà thầy đồ, đây là lời răn dạy về đạo đức và học vấn: người có học phải giữ lòng trong sạch, lấy lễ nghĩa làm gốc, dùng trí tuệ và đức hạnh soi sáng đường đời.
Vì thế, câu đối “Bồi dưỡng tâm điền, lễ vi canh hề nghĩa vi chủng – Đọc thánh kinh hiền, truyền sự nghiệp chính đại quang minh” không chỉ là tác phẩm mang giá trị văn chương cổ, mà còn là tuyên ngôn đạo lý sống của người quân tử, khẳng định mối liên hệ giữa tâm – lễ – nghĩa – học – hành, một tinh thần giáo dục và nhân cách rất đặc trưng của văn hóa Huế và Nho học Việt Nam.
