Đôi câu đối có nội dung “Cầm hạc tiêu dao du hoạn hứng – Trâm anh phiệt duyệt cố gia thanh” được đánh giá là hay. Vậy ý nghĩa của từng vế là gì, và điều gì làm nên giá trị của tác phẩm này?
Câu đối được viết bằng Hán tự là:
- 琴鶴逍遙遊宦興
- 簪纓閥閱故家聲
Phiên âm Hán Việt:
- Cầm hạc tiêu dao du hoạn hứng – Trâm anh phiệt duyệt cố gia thanh.
Nội dung hai vế thể hiện tinh thần phong nhã, học thức và cốt cách thanh cao của người quân tử thời xưa.
“Cầm hạc tiêu dao du hoạn hứng” – nghĩa là người mang cầm (đàn) và hạc (chim tiên) dạo chơi giữa cõi đời quan lộ, lòng thanh thản, không vướng bụi trần, coi công danh như một thú tao nhã.
“Cầm” tượng trưng cho nhã nhạc, “hạc” là biểu tượng của thanh khiết, cao quý. Khi hai hình ảnh này đi liền nhau, câu thơ gợi ra tâm thế của bậc nho sĩ tiêu dao, vừa làm quan vừa giữ lòng trong sạch, ung dung giữa danh lợi.
“Trâm anh phiệt duyệt cố gia thanh” – diễn tả dòng dõi trâm anh thế phiệt, kế thừa thanh danh của gia tộc xưa. “Trâm anh” chỉ con cháu nhà quyền quý, học hành cao, phẩm hạnh tốt; “phiệt duyệt” là thế gia có tiếng; “cố gia thanh” nghĩa là thanh danh của tổ tiên vẫn còn vang vọng. Toàn vế mang nghĩa ca ngợi người kế thừa được nề nếp gia phong, vừa có đức vừa có học, xứng đáng với truyền thống của dòng họ.
Cả hai vế kết hợp lại tạo nên một chỉnh thể hài hòa: vế trên nói về phẩm hạnh và thú sống thanh tao của cá nhân, vế dưới ca ngợi nền tảng danh giá và thanh danh của gia tộc. Câu đối không chỉ thể hiện vẻ đẹp của ngôn ngữ Hán học cổ điển mà còn phản ánh tư tưởng Nho gia: trọng đạo lý, trọng gia phong, đề cao nhân cách và sự tu dưỡng.
