Theo nội dung được ghi lại, cụm từ “Thám hoa tuyền lệnh bá thử phát tích, bảng nhãn trì thư công kỳ khai tiên” được cho là hai vế của một đôi câu đối ca ngợi công danh, học vị và nguồn gốc phát tích của dòng họ.
- Câu đối thờ Bảng Nhãn khai khoa/ Thám Hoa phát tích có thể hiểu rằng: “Người đỗ Thám hoa, mang lệnh bá, từ đây mà phát tích; kẻ đỗ Bảng nhãn, giữ chức Công, mở đầu sự nghiệp vẻ vang cho đời sau.”
Cụm từ “Thành Thái Mậu Tuất Xuân” ở phần cuối xác định niên đại khắc bia, tương ứng với mùa xuân năm Mậu Tuất (1898), triều vua Thành Thái, cho thấy văn bia được lập vào cuối thế kỷ XIX – thời kỳ Nho học vẫn còn thịnh hành.
Trong phần chữ Hán, văn bia còn có câu “Vân canh kim hoàng văn tôn đồng bái”, nghĩa là “hậu duệ đời sau kính cẩn dâng hương bái tổ”, cho thấy đây là một bia tôn vinh tổ tiên khoa bảng – những người đã làm rạng danh dòng tộc.
- Cụm chữ “Thám hoa tuyền lĩnh bá thử phát tích, bảng nhãn trì thư công kỳ khai tiên” cũng xuất hiện trong một số bản phiên âm khác như “採花瑔嶺伯此發跡 / 省試持書公其開先”, khẳng định đây là lời ca tụng hai vị đại khoa trong họ: một người đỗ Thám hoa, một người đỗ Bảng nhãn, đều được phong tước cao, lập nên cơ nghiệp hiển hách.
Giá trị văn hóa và tinh thần hiếu học
Câu đối thờ Bảng Nhãn khai khoa/ Thám Hoa phát tích phản ánh một truyền thống khoa bảng lừng lẫy, nơi tổ tiên từng giữ những vị trí cao trong triều, được ban tước vị “Công” và “Bá”, đồng thời ghi lại công lao lập thân, lập nghiệp, mở mang tri thức cho thế hệ sau. Những người hậu duệ khi đọc lại văn bia đều cảm thấy tự hào vì sự hiển vinh của dòng họ, coi đó là nguồn động lực tinh thần để noi gương học hành, giữ vững đạo lý và phát huy trí tuệ của tiền nhân.
Từ góc nhìn văn hóa, tấm bia “Bảng Nhãn khai khoa, Thám Hoa phát tích” không chỉ là dấu tích của một thời Nho học vàng son, mà còn là biểu tượng của tinh thần hiếu học, lòng tôn sư trọng đạo và ý chí vươn lên bằng tri thức – những giá trị bền vững vẫn được trân trọng cho đến hôm nay.
